مقایسه مفهوم ایمان در شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید و ابن‌میثم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه خوارزمی.

2 دانشجوی سطح چهار حوزه علمیه

چکیده

ابن‌ابی‌الحدید و ابن‌میثم دو شارح مشهور نهج البلاغه در قرن هفتم هستند. ابن ابی الحدید براساس دیدگاه معتزلی خود معتقد است که عمل در مفهوم ایمان وارد می‌شود اما ابن‌میثم بر اساس دیدگاه امامیه معتقد است که عمل جزو آثار ایمان است و در معنای آن وارد نمی‌شود. بنابر این با مقایسه شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید با شرح نهج البلاغه ابن‌میثم پیرامون موضوع ایمان مشخص می‌گردد که دیدگاه کلامی این دو عالم تأثیر زیادی در شرح کلام امام (ع) گذاشته است. ابن‌میثم تنها طبق دیدگاهش کلام حضرت را تشریح کرده است اما اثربخشی ابن‌ابی‌الحدید از مکتبش گاهی به قدری زیاد است که دیدگاهش را بهترین دیدگاه معرفی می‌کند. بر این اساس در این نوشتار تلاش شده تا اطلاعات اجمالی از زندگی ابن‌ابی‌الحدید و ابن‌میثم و ویژگی شرح نهج البلاغه هر دو داده شود، سپس مصادیق مختلف تأثیرات دیدگاه آنان در مورد مفهوم ایمان در شرح نهج البلاغه بررسی شود.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    • قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
    • نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه علی شیروانی، قم، نسیم حیات.
    • آقابزرگ تهرانی، محسن بن علی، 1381 ق، الذریعه إلی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الأضواء.
    • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، 1375، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی.
    •  1998 م، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، دار الکتب العلمیه.
    • ابن‌طقطقی، محمد بن علی، 1360، تاریخ الفخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • ابن‌فارس، احمد بن فارس، 1414 ق، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
    • ابوحیان، محمد بن یوسف، 1420 ق، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دار الفکر.
    • ابوزید، نصر حامد، 1998 م، الاتجاه العقلی فی التفسیر، بیروت، مرکز الثقافی العربی.
    • امین، سید محسن، 1403 ق، أعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف.
    • ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، 1427 ق، شرح نهج‌البلاغه (المصباح، شرح الکبیر)، تهران، الکتاب.
    • پهلوان، منصور، 1386، «ویژگی‌های شرح ابن‌میثم بحرانی بر نهج‌البلاغه»، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، شماره 84، ص64 ـ 33، تهران، دانشگاه تهران.
    • حسینی زبیدی، محمد مرتضی، 1414 ق، تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت، دار الفکر.
    • حسینی خطیب، عبدالزهراء، 1367، مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، بیروت، دار الزهراء.
    • حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر، 1423 ق، الألفین، قم، هجرت.
    • رازی، فخر الدین محمد بن عمر، 1420 ق، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    • زمخشری، محمود بن عمر، 1407 ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی.
    • سبحانی، جعفر، 1427 ق، بحوث فی الملل و النحل، قم، النشر الإسلامی و مؤسسه الإمام الصادق علیه‌السلام .
    •  1385، الإیمان و الکفر فی الکتاب و السنه، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام .
    •  1412 ق، الإلهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام .
    • شوشتری، محمدتقی، 1376، بهج الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.
    • طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی .
    • فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین، قم، هجرت.
    • قاضی عبد الجبار، قوام الدین، 1422 ق، شرح الأصول الخمسه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    •  بی‌تا، متشابه القرآن، قاهره، مکتبه دار التراث.
    •  1426 ق، تنزیه القرآن عن المطاعن، بیروت، دار النهضه الحدیثه.
    • مکدرموت، مارتین، 1372، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران، دانشگاه تهران.
    • مکارم شیرازی، ناصر، 1421 ق، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ترجمه محمدعلی آذرشب، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه‌السلام .
    • معرفت، محمدهادی، 1415 ق، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
    • مطهری، مرتضی، 1367، سیری در نهج‌البلاغه، تهران، صدرا.
    • نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد، 1416 ق، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دار الکتب العلمیه.