سبک‌شناسی لایه آوایی و واژگانی خطبه 221 نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه مازندران.

2 استادیار دانشگاه مازندران.

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه مازندران

چکیده

سبک‌شناسی لایه‌ای، یکی از شیوه‌های بررسی آثار ادبی به‌شمار می‌رود. در این روش متن به لایه‌هایی تقسیم شده، با بررسی لایه‌های آن، به مطالعه و بررسی متن پرداخته می‌شود. آواها و واژه‌های به‌کار گرفته شده در یک متن از لایه‌های مهم در فصاحت و شیوایی آن به‌شمار می‌رود. نهج البلاغه دارای سبک ادبی و کلامی شیوا و بلیغ است که واکاوی و بررسی لایه‌های سبکی موجود در این کتاب ارزشمند می‌تواند از مفاهیم والا و نهفته و زیبایی‌های موجود در آن پرده بردارد. خطبۀ 221 نهج البلاغه با محوریت اخلاقی به بیان برحذر داشتن  از غفلت، شرح حال گذشتگان، احوال مردگان و عبرت از آنان می‌پردازد. مقالۀ حاضر به بررسی دو لایۀ آوایی و واژگانی به شیوه توصیفی ـ تحلیلی در خطبۀ مذکور پرداخته است. موسیقی و آهنگ ناشی از تکرار آواها و سجع و جناس موجود در خطبه در لایۀ آوایی بر زیبایی محتوایی متن افزوده است و استفاده از واژه‌های مترادف و متضاد و تلفیقی از واژگان انتزاعی و عینی هم‌سو با مضامین خطبه و همچنین بسامد بالای جمع مکسّر کثرت، از ویژگی‌های بارز در لایۀ واژگانی است.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    • قرآن کریم، ترجمه ابوالفضل بهرام پور، قم، هجرت.
    • نهج‌البلاغه، 1379، ترجمه فیض الاسلام، تهران، فقیه.
    • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، 1421 ق، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • ابن‌عقیل، بهاءالدّین عبدالله، 1422ق، شرح ابن‌عقیل، تهران، ناصر خسرو.
    • ابن‌میثم بحرانی، کمال الدین، 1375، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه محمدصادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    • بحراوی، سید، 1991م، موسیقی الشعر عند الشعراء، قاهره، دار المعارف.
    • بهار، محمدتقی، 1349ش، سبک شناسی، تهران، امیر کبیر.
    • تفتازانی، سعدالدین، 1411ق، مختصر المعانی، قم، دار الفکر.
    •  1416ق، المطول، قم، مکتبه الداوری.
    • جرجانی، عبدالقاهر، 1404ق، اسرار البلاغه فی علم البیان، قم، منشورات الرضی.
    • جرداق، جرج، 1385ش، روائع نهج‌البلاغه، راهروان قلم.
    • دهخدا، علی اکبر، 1328ش، لغت‌نامه، تهران، مجلس.
    • رافعی، مصطفی صادق، 2005م، اعجاز القران و بلاغه النبویه، بیروت، دار الکتاب العربیه.
    • زارعی‌فر، ابراهیم، «الموسیقی فی الشعر الاجتماعی عند حافظ ابراهیم»، الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، عدد 7، ص39 ـ 23.
    • زرقه، احمد، 1993م، اسرار الحروف، دمشق، دار الحصاد.
    • شفیعی کدکنی، محمّدرضا، 1358ش، موسیقی شعر، تهران، توس.
    • شمیسا، سیروس، 1378ش، کلیات سبک شناسی، تهران، فردوس.
    • عباس، حسن، 1998م، خصائص الحروف العربیه و معانیها، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.
    • عسکری، ابوهلال، 1433ق، معجم الفروق اللغویه، قم، موسسه النشر الاسلامی.
    • علوی، یحیی بن حمزه، 1914م، الطراز المتضمن لأسرار البلاغه، مصر، مطبعه المقتطف.
    • فتوحی، محمود، 1390، سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران، سخن.
    • فضل، صلاح، 1998م، علم الاسلوب مبادئه و اجراءاته، قاهره، دار الشروق.
    • قزوینی، محمّد بن عبدالرّحمن، 1420ق، الایضاح فی علوم البلاغه، دار الکتاب المصری.
    • کوّاز، محمد کریم، 1426ق، الاسلوب فی الاعجاز البلاغی للقران الکریم، مکتب الاعلام و النشر بجمعیه الدعوه الاسلامیه العالمیه.
    • مسدی، عبدالسلام، 1982م، الاسلوبیه و الاسلوب، تونسی، الدار العربیه للکتاب.
    • معین، محمد، 1371، فرهنگ فارسی، تهران، امیر کبیر.
    • ملائکه، نازک، 2000م، قضایا الشعر المعاصر، بیروت، دار العلم للملایین.
    • وحیدیان کامیار، تقی، 1374، وزن و قافیه شعر فارسی، تهران، مرکز چاپ دانشگاهی.
    • هاشمی، احمد، 1425ق، جواهر البلاغه، قم، اسماعیلیان.
    • یوسفی (آملی)، حسین، 1388، فرهنگ لغت عربی ـ فارسی، بابلسر، دانشگاه مازندران.