بررسی منظورشناختی افعال کنشی و قطعی در نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشجوی زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

نظریه کنش کلام یکی از مهم­ترین نظریاتی است که بر دو حوزه فلسفه زبان و زبان دین تأثیر گذاشته است؛ این نظریه در تکوین، تکامل، تحلیل کلام و به تبع آن نقش­های فعل و پیرو آن جمله­ها، نقش به‌سزایی دارد؛ به این صورت که فعل در موارد بسیاری تنها تبادل اطلاعات نمی­کند، بلکه معادل خود عمل است. این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی، منظورشناختی کنش­های کلامی انشایی و اخباری فرازهایی از چند خطبه و نامه نهج­البلاغه امام علی(ع) را بر اساس نظریه «کنش­گفتار» آستین و الگوی کنشی «پنج­گانة» سرل مورد مطالعه قرار داده و تأثیر قدرت معنایی ـ منظوری کلام امام (ع) را در مخاطب تبیین می­کند. برخی نتایج به‌دست آمده نشان‌دهنده آن است که در خطبه‌ها و نامه‌های بررسی‌شده، پاره­گفتارهای دارای کنش اظهاری وجه غالب آن بوده و کاربرد کنش ترغیبی بیش از کنش عاطفی و کنش­های اعلامی و تعهدی در مرحله پایین­تری قرار دارند. دلیل کاربرد زیادِ کنش­های اظهاری و ترغیبی را می­توان در شرایط سیاسی و اجتماعی روزگار ولایت امیرمؤمنان(ع) جستجو کرد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    الف) کتاب‌ها

    • قرآن کریم.
    • نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، تصحیح صبحی صالح، قم، دارالهجره، بی‌تا.
    • ابن ابی‌الحدید، عزّالدین عبد الحمید بن هبةالله، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
    • ابن فارس، احمد، الصاحبی فی فقه اللّغة العربیة و مسائلها و سنن العرب فی کلامها، تحقیق مصطفی الشویحی، بیروت، موسسه أ. بدران، 1963 م.
    • استیور، دان، فلسفه زبان دینی، ترجمه ابولفضل ساجدی، قم، نشر ادیان، 1384.
    • اصطهباناتی، لیدا، «تحلیل کنش‌های گفتاری از متون سیاسی معاصر»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، مشهد، دانشگاه فردوسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1368.
    • جرجانی، عبد القاهر، دلائل الإعجاز، القاهره، مطبعه محمدعلی صبیح و اولاده، ط 2، 1983 م.
    • جمال الدین و عبد ‌الرضا صادق، البلاغه، بغداد، مطبعة الإرشاد، 1961 م.
    • دائی، صبا، «مطالعه مقایسه‌ای تعریف و تمجید بین فارسی و انگلیسی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش زبان، مشهد، دانشگاه فردوسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1389.
    • سکاکی، یوسف، مفتاح العلوم، بغداد، دار الرساله، 1980 م.
    • سیبویه، ابوبشر عمرو، الکتاب، قاهره، بولاق، المطبعة الأمیریه الکبری، 1317 ق.
    • صانعی‌پور، محمدحسن، مبانی تحلیلی کارگفتی در قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق، 1390.
    • صفوی، کوروش، درآمدی بر معنا‌شناسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، چاپ چهارم، 1390.
    • عباس، فضل حسن، البلاغه فنونها و افنانها، بغداد، دار الرساله، 1989 م.
    • عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دمشق، دار الفیحاء، 2000 م.
    • عسکری، ابوهلال، جمهرة الأمثال، القاهره، الموسسه العربیه الحدیثه، 1964 م.
    • لاشین، عبد الفتاح، المعانی فی ضوء اسالیب القرآن، قاهره، دار المعارف، ط 3، 1978 م.
    • مطلوب، احمد و حسن البصیر، البلاغه و التطبیق، بغداد، دار الکتب، 1999 م.
    • الوسی، قیس اسماعیل، اسالیب الطلب عند النحویین و البلاغیین، بغداد، بیت الحکمه، 1982 م.

    ب) مقاله‌ها

    • ابن الرسول، سید محمدرضا، 1391، «معانی غیر مستقیم جملات پرسشی از دیدگاه کاربردشناسی زبان و بلاغت عربی»، جستارهای زبانی، شماره 11، ص 26 ـ 1، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
    • پهلوان‌نژاد، محمدرضا و مهدی رجب‌زاده، 1389، «تحلیل متن زیارتنامه حضرت امام رضاعلیه‌السلام بر پایه نظریه کنش گفتار»، فلسفه و کلام، شماره 8، ص 54 ـ 37 مشهد، دانشگاه فردوسی.
    • فضائلی، سیده مریم و محمد نگارش، 1390، «تحلیل خطبه پنجاه و یکم نهج‌البلاغه بر اساس طبقه‌بندی سرل از کنش‌های گفتاری»، مطالعات اسلامی، شماره 86، ص 118 ـ 81، مشهد، دانشگاه فردوسی.