تمهیدات سلوک تا شهود در نهج‌البلاغه با تأکید بر شرح ابن‌میثم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

شهود علم الیقینی و بالاتر شهود حق الیقینی خدای سبحان و جلوات جمیل و مظاهر زیبایش در هستی، زمانی امکان‌پذیر است که سیر و سلوکی متناظر به شهود یادشده تحقق یابد. نهج البلاغه که حامل معارف عمیق و عریق، حقایق بلیغ و أنیق در ساحت سلوک تا شهود است، برخی از آن معارف صائب و صادقش تبیین‌کننده تهمیدات سلوکی برای نیل به مقام شهود است. اگرچه مقامات معنوی و منازل سلوکی نیز در این کتابی که موصوف به «برادر قرآن» و «فراتر از کلام مخلوق و فروتر از کلام خالق» شد در نهایت قوام و غنای علمی و عبارتی بیان شده است، اما پرسش این است که چه تمهیداتی برای سلوک تا شهود لازم است که نهج البلاغه آنها را توصیف و توصیه کرده و ابن میثم به تفسیر آنها اهتمام ورزیده است؟ در نوشتار حاضر تنها به بعضی از تمهیدات بینشی، گرایشی و کنشی مبتنی بر شرح ابن میثم بر نهج البلاغه پرداخته شده است. برون‌داد آن درحقیقت مقولاتی مانند یقظه، اراده، ریاضت، خلوت، صمت و آنگاه مراقبت، محاسبت و معاقبت نفس را برای نیل به مقام عبودیت از رهگذر عبادت است.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

ـ نهج‌البلاغه، گردآوری سید‌رضی، 1414 ق، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت.
ـ‌ ابن میثم بحرانی، میثم بن علی بن میثم و عبد الوهاب وطواط، 1348، شرح مائة کلمة، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی محدث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـ‌ ابن مثیم بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1420 ق، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، دارالثقلین.
ـ  1370، شرح نهج‌البلاغه، ج 3، ترجمه سید محمد صادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
‌ـ  1374، شرح نهج‌البلاغه، ج 5، ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  1375، شرح نهج‌البلاغه، ج 1، ترجمه قربانعلی محمدی و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  1375، شرح نهج‌البلاغه، ج 2، ترجمه قربانعلی محمد مقدم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ  1375، شرح نهج‌البلاغه، ج 4، ترجمه حبیب الله روحانی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ابن‌طاووس، علی بن موسی، 1376، محاسبة النفس، تصحیح زین الدین شهید ثانی و ابراهیم بن علی کفعمی، تهران، مرتضوی، چ چهارم.
ـ  1409 ق، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ دوم.
ـ ابن‌فارس، أحمد بن فارس، 1404 ق، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ اربلی، علی بن عیسی، 1381 ق، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی.
ـ امام خمینی، سید روح‌الله، 1379، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ بیست و دوم.
ـ انصاری، عبدالله، 1417 ق، منازل السائرین، تحقیق علی شیروانی، تهران، دار العلم.
ـ دیلمی، حسن بن محمد، 1412 ق، إرشاد القلوب إلی الصواب، قم، الشریف الرضی.
ـ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ق، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت و دمشق، دار ‌القلم و الدار الشامیة.
ـ شجاعی، محمد، 1395، مقالات، تهران، سروش.
ـ شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، بی‌تا، الحکمة المتعالیة (با حاشیه علامه طباطبائی)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ سوم.
ـ صفار قمی، محمد بن حسن، 1404 ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (صلّی الله علیهم)، تصحیح محسن بن عباسعلی کوچه باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چ دوم.
ـ طباطبایی، سید‌ محمد‌حسین، 1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم.
ـ طبرسی، حسن بن فضل، 1412 ق / 1370، مکارم الأخلاق، قم، الشریف الرضی، چ چهارم.
ـ غزالی، ابوحامد محمد، بی‌تا، إحیاء علوم الدین، تصحیح عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، بیروت، دار الکتاب العربی.
ـ فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین، قم، هجرت، چ دوم.
ـ قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله، 1407 ق، الدعوات / سلوة الحزین، قم، مدرسه امام مهدی عجل‌اللّه تعالی فرجه‌الشریف.
ـ کبیر مدنی شیرازی، سید‌علی خان بن احمد، 1409 ق، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، تصحیح محسن حسینی امینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب، 1407 ق، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ چهارم.
ـ لیثی واسطی، علی بن محمد، 1376، عیون الحکم و المواعظ، تصحیح حسین حسنی بیرجندی، قم، دار الحدیث.
ـ محاسبی، الحارث بن اسد، 1986 ق، القصد و الرجوع الی الله (الوصایا)، تصحیح عبدالقادر احمد عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة.