کارکرد عوامل پویایی در تصویر‌پردازی از مرگ در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه الزهرا (ع)

2 کارشناس ارشد دانشگاه الزهراء ـ رشته زبان و ادبیات عربی.

چکیده

محمدرضا شفیعی کدکنی به‌عنوان بنیان‌گذار جریان نقد ادبی معاصر در ایران، نسبت به جایگاه تصویر و ارتباط آن با خیال در انتقال تجربه شاعر به مخاطب، توجه فراوانی داشته و زوایای مختلف تصاویر ادبی و عناصر آن را مورد بررسی دقیق قرار داده است. همچنین وی در بررسی‌های خود تصاویر را  به دو بخش ایستا و پویا تقسیم کرده و معتقد است شاعر یا نویسنده هرچه بیشتر از عناصری مانند تشخیص، تضاد، رنگ و طبیعت در ساخت تصاویر استفاده کند، اثری پویاتر ارائه خواهد داد و هر چه میزان استفاده از این عناصر کمتر باشد متن به سوی ایستایی پیش خواهد رفت. این مقاله درصدد است تا به بررسی تصویرپردازی مرگ در نهج البلاغه با تکیه بر این دیدگاه بپردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد امام علی× در تصویرپردازی مرگ به‌عنوان آغاز مرحله جدیدی از حیات بشر، با استفاده از فعل‌های حرکتی و مؤلفه­های طبیعی در تشبیه‌ها و استعاره‌ها، همچنین انتخاب واژه­های مناسب، صحنه‌هایی پویا خلق کرده است تا ضمن تأکید بر قطعیت مرگ، مخاطب را با این مقوله مجرد آشنا سازد و راه را برای اندیشه‌ورزی در این زمینه باز کند. همچنین تشخیص‌های انسانی و حیوانی در این صحنه‌ها، تعقیب و گریز دائمی مرگ و انسان را با تصاویر متحرک به نمایش می‌گذارند.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مأخذ

    الف) کتاب‌ها

    ـ قرآن کریم.

    ـ نهج‌البلاغه، 1382، گردآوری شریف رضی، ترجمه محمد دشتی، مشهد، آستان قدس رضوی، چ سوم.

    ـ ابن‌فارس، أحمد، 1404 ق، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الإعلام الإسلامی.

    ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، چ چهارم.

    • ایمیل، یعقوب و همکاران، 1987 م، قاموس المصطلحات اللغویه و الادبیة عربی / انجلیزی / فرنسی، بیروت، دار العلم للملایین، موسسة القاهرة للتالیف و الترجمة و النشر.
    • بحرانی، کمال الدین میثم بن علی بن میثم، 1375، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه سید محمدحسین عارف، مشهد، آستان قدس رضوی.
    • چمن‌خواه، عبدالرسول، 1384، صور خیال در نهج‌البلاغه و تجلی آن در ادبیات فارسی، شیراز، نوید.
    • خاقانی، محمد، 1376، جلوه‌های بلاغت در نهج‌البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.
    • خالدی، صلاح عبد الفتاح، 1998 م، نظریة التصویر الفنی عند السید قطب، جده، دار المنارة، چ دوم.
    • شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1383، صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه، چ نهم.
    • فراهیدی، خلیل بن أحمد، 1409 ق، کتاب العین، قم، هجرت، چ دوم.
    • مصطفوی، حسن، 1430 ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیة، چ سوم.
    • مظفری ورسی، محمدحیدر، 1392، مرگ‌اندیشی در آموزه‌های اسلامی، تهران، کتاب نشر.
    • معین، محمد، 1380، فرهنگ معین، تهران، آدنا، کتاب راه نو، چ چهارم.
    • مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، 1390، پیام امام امیرالمومنین علیه‌السلام ، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

    ب) مقاله‌ها

    ـ برهانی، مهدی، 1367، «صور خیال در شعر فارسی»، نشریه آینده، ش 8 ـ 6، ص 5 ـ 1.

    ـ پروانه، سینا، 1394، پایان‌نامه: «تصویر پردازی هنری در کتاب (تمام نهج‌البلاغه) براساس دیدگاه سید‌قطب با تأکید بر صحنه‌های مرگ و جهان پس از آن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

    ـ پیرانی شال، علی و همکاران، 1392، «نقد اللون الأحمر و الأخضر و دراستهما فی أشعار نازک الملائکه»، مجله اضاءات نقدیه، ش 12، ص 52 ـ 33، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی.

    ـ خاقانی، محمد و حمید عباس زاده، 1390، «مؤلفه‌های تصویر هنری در نامه سی‌ویکم نهج‌البلاغه»، حدیث پژوهی، ش 5، ص 272 ـ 247، کاشان، دانشگاه کاشان.

    ـ قائمی، مرتضی و مجید صمدی، 1390، «تصویر‌پردازی‌های زنده در خطبه‌های نهج‌البلاغه»، الجمیعة العلمیه الایرانیه للغلة العربیة و آدابها، ش 18 ص 152 ـ 131، تهران، انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی.

    ـ گنج بخش زمانی، سعید، 1387، «تصویری از دو تصویر خیال، نگاهی تطبیقی به «بلاغت تصویر» محمد فتوحی و «صور خیال در شعر فارسی» شفیعی کدکنی»، کتاب ماه ادبیات، ش 133، ص 64 ـ 55، تهران، خانه کتاب.

    ـ میراحمدی، سید‌رضا و دیگران، 1392، «تحلیل و بررسی آرایه متناقض‌نمایی در نهج‌البلاغه»، حدیث پژوهی، ش 9، ص 280 ـ 255، کاشان، دانشگاه کاشان.