2
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس
3
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه جامع علوم اسلامی رضوی
چکیده
فقر از مهمترین معضلات اجتماعی ـ اقتصادی است که پیامدهای ناهنجار و گسترده آن سبب شده است صاحبنظران حوزههای مختلف، برای ریشهکن کردن آن، سیاستهای گوناگونی را پیشنهاد و اجرا کنند. نخستین گام این سیاستها، شناسایی افراد فقیر است که بدون تعیین حد فقر میسر نیست. حد فقر نیز متأثر از رویکردهای متفاوت در سنجش فقر و شاخصهای آن است. پژوهش حاضر به روش توصیف و تحلیل محتوا، به تبیین و بررسی تطبیقی دیدگاه امیرمؤمنان علی× درباره حد فقر و عوامل مؤثر بر آن پرداخته است. بر اساس یافتههای پژوهش، حد فقر از دیدگاه امام علی×، «کفاف» است که بر مبنای نیاز، در حیطه مصرف و در محدوده میانهروی و اعتدال، تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله ویژگیهای جسمی و روحی، جایگاه حقیقی و حقوقی و غیره، قرار دارد. بدین ترتیب بر خلاف خط فقر مطلق و نسبی مرسوم در ادبیات اقتصادی، یک میزان همگانی ندارد، بلکه مفهومی شخصی، سیّال و نسبی است.
ابنمنظور، محمد بن مکرم، 1414، لسان العرب، تحقیق جمال الدین میردامادی، بیروت، دار الفکر.
باقری تودشکی، مجتبی، 1388، اصول کلی الگوی مصرف در اسلام، اصلاح الگوی مصرف، به کوشش سید حسین میرمعزی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
1391، جایگاه کفاف و توسعه در الگوی مصرف اسلامی؛ اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی، به کوشش ناصر جهانیان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
تمیمی آمدی، عبدالواحد، 1366، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق و تصحیح مصطفی درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ثقفی، ابراهیم بن محمد، 1410، الغارات، تحقیق عبدالزهراء حسینی، قم، دار الکتاب الإسلامی.
حرانی، حسن بن علی بن شعبه، 1404، تحف العقول، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
جوهری، اسماعیل، 1407، صحاح اللغه، بیروت، دار العلم.
حسینی، سیدرضا، 1386، سیره اقتصادی امام علی علیهالسلام ، تهران، کانون اندیشه جوان.
حسینی، سیدرضا، 1388 الف، الگوی تخصیص درآمد و نظریه رفتار مصرف کننده مسلمان، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حسینی، سیدرضا، 1388 ب، مبانی و مفروضات نظریه رفتار مصرف کننده در اقتصاد اسلامی، اصلاح الگوی مصرف، به کوشش سیدحسین میرمعزی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حسینی، سیدرضا، 1391، الگوی مطلوب تخصیص درآمد در چارچوب اسلامی؛ اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی، به کوشش ناصر جهانیان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
دادگر، یدالله، 1386، اقتصاد بخش عمومی، قم، دانشگاه مفید.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت و دمشق، دار القلم و الدار الشامیه.
فیومی، احمد بن محمد، 1414، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دار الهجره.
قمی، علی بن ابراهیم، 1404، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1429، الکافی، تحقیق دارالحدیث، قم، دار الحدیث.
مازندرانی، محمد صالح، 1382، شرح الکافی (الأصول و الروضه)، تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبه الإسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، 1403، بحار الأنوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهارعلیهمالسلام ، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن، 1368، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
میرمعزی، سیدحسین، 1388، الگوی مصرف کلان در جامعه اسلامی؛ اصلاح الگوی مصرف، به کوشش سیدحسین میرمعزی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
میبدی، حسین، 1411 ق، دیوان أمیرالمؤمنین علیهالسلام ، ترجمه و تحقیق مصطفی زمانی، قم، دار نداء الإسلام.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، 1387، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهمالسلام ، قم، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهمالسلام .
یوسفی، احمدعلی، 1387، نظام اقتصاد علوی (مبانی، اهداف و اصول راهبردی)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
1391، حد مصرف مطلوب به عنوان هدف نظام اقتصادی اسلام؛ اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی، به کوشش ناصر جهانیان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ب) مقالهها
ادیبی سده، مهدی، 1375، «برشمردن عوامل ایجاد فقر و تعیین سهم هر کدام»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، ج اول، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
اسدی، خسرو، 1369، «فقرزدایی در قالب برنامههای اجتماعی و اقتصادی»، اولین سمینار فقر و فقرزدایی، آبان 68، ج 1، تهران، سازمان بهزیستی کشور.
پژویان، جمشید، 1375، «فقر، خط فقر و کاهش فقر»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، ج اول، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
حاج علی فرد، حسن، 1375، «اندازهگیری فقر و شناسایی ویژگیهای خانوارهای زیر خط فقر»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، ج اول، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
دادگر، یدالله و مجتبی باقری ، 1386، «مطالعه تطبیقی حد فقر شریعت»، اقتصاد اسلامی، شماره 25، ص 60 ـ 37، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
رحیمی سوره، صمد و سیدحسن رضوی، 1375، «نگرشی بر جایگاه روستا و روستاییان در برنامه فقرزدایی»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
رئیس دانا، فریبرز، 1379، «نقد روش در پدیده شناسی فقر»، فقر در ایران (مجموعه مقالات)، تهران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
زیاری، کرامت الله، 1375، «مفاهیم و متدولوژی تعیین خط فقر»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، ج اول، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
سروش، محمد، 1375، «فقه و تعیین خط فقر»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، ج اول، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
کارشناس، مجید، 1375، «فقر و تأثیر آن در افزایش انحرافات اجتماعی از دیدگاه جامعه شناسی اسلامی»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
کتابچی، محمود، 1375، «فقر و مسکن»، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مسئله فقر و فقرزدایی، ج اول، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
یوسفی، احمدعلی، 1395، «رابطه کفاف و توسعه در مصرف بر اساس روایات اسلامی»، علوم حدیث، شماره 80، ص 158 ـ 138، قم، دانشگاه قرآن و حدیث.
1377، «مقایسه مفاهیم فقر و مسکنت با دو مفهوم فقر مطلق و نسبی»، نامه مفید، شماره 16، قم، دانشگاه مفید.
ج) سایتها
سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «آشنایی با معنی و مفهوم فرهنگ»، فصلنامه فرهنگ عمومی، ش 2: pcci.farhang.gov.ir/fa/magazin/faslname/faslname2/culture
ویکی پدیا، فرهنگ https: //fa.m.wikipedia.org/wiki/
امانیپور, مونا, نیلساز, نصرت, & ایروانی, جواد. (1396). بررسی حد فقر و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه امام علی (ع). فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 16(1), 45-64.
MLA
مونا امانیپور; نصرت نیلساز; جواد ایروانی. "بررسی حد فقر و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه امام علی (ع)". فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 16, 1, 1396, 45-64.
HARVARD
امانیپور, مونا, نیلساز, نصرت, ایروانی, جواد. (1396). 'بررسی حد فقر و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه امام علی (ع)', فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 16(1), pp. 45-64.
VANCOUVER
امانیپور, مونا, نیلساز, نصرت, ایروانی, جواد. بررسی حد فقر و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه امام علی (ع). فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای نهج البلاغه, 1396; 16(1): 45-64.