تبیین معنای «رجال مذهبی – سیاسی» درج شده در اصل 115 قانون اساسی با تأکید بر سیره علوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 معارف اسلامی، ادبیات و زبانهای خارجه، کاشان، ایران.

2 دانشگاه کاشان، دانشیار گروه معارف اسلامی

3 هیئت علمی دانشگاه کاشان

چکیده

در اصل 115 قانون اساسی خصوصیاتی برای مقام ریاست جمهوری بیان گردیده که قید «رجال مذهبی- سیاسی» به عنوان پیش شرط آن عنوان شده است. با عنایت به ابتنای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر مبانی اسلامی باید دید چه مبنای شرعی و دینی برای این خصوصیت وجود دارد؟
از آن جایی که حکومت اسلامی پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله  یک بار دیگر در دوران حکومت پنج ساله امیرالمومنین علیه السلام جان تازه‌ای گرفت لذا الگوبرداری از سیره آن حضرت علیه السلام  می‌تواند مبنای دقیقی برای نظام مقدس جمهوری اسلامی قرار گیرد. این مقاله بر آن است تا با بررسی منش و سیره عملی امیرالمومنین علیه السلام در گزینش صاحبان مناصب حکومتی به این مهم دست یابد که آیا می‌توان ردپایی از خصوصیت رجل مذهبی- سیاسی در سیره آن حضرت علیه السلام یافت؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که اگر چه واژه ریاست جمهوری در نهج البلاغه و متون مربوط به آن دوران نیامده است ولی با توجه به آن که این مقام نیز یک منصب حکومتی است، می‌توان معیارهای آن را در بیانات امام علیه السلام راجع به گزینش حاکمان واکاوی نمود. با بررسی و تحقیقی که در سیره علوی علیه السلام صورت گرفت این حقیقت به اثبات رسید که در متون دینی خصوصاً معارف علوی به طور روشن معیارهایی برای تصدی مقام‌های حکومتی مشخص شده است که «حُسن شهرت» از جمله آنان می‌باشد به طوری که رجال صاحب منصب در حکومت علوی همگی از «حُسن شهرت» در زمینه یا زمینه‌های متعدد برخوردار بوده‌اند. این تحقیق به روش کتابخانه‌ای (توصیفی- تحلیلی) و با بهره‌گیری از نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین علیه السلام و کتب سیره و تراجم نگاشته شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم

    نهج البلاغه، 1378ش ،مترجم:سید جعفر، شهیدی، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله ،1404ق، شرح نهج البلاغه، چاپ اول،قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
    2. ابن اثیر جزری ، عزالدین ابی الحسن علی بن محمد ،1341ق، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، تهران: المکتبة الاسلامیة.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی ،1400ق، الأمالی ، چاپ پنجم، بیروت:مؤسسه الاعلمی.
    4. ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی 1328ق، الإصابة فی تمییز الصحابه، چاپ اول ،بیروت:دار احیاء التراث العربی.
    5. 1325ق، تهذیب التهذیب، بیروت: دار صادر.
    6. ابن حزم اندلسی، ابی محمد علی بن احمد بن سعید ،1403ق، جمهره انساب العرب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    7. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله ،1412ق، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت: دارالجیل
    8. ابن فهد ، عبدالعزیز ،1409ق، غایة المرام باخبار سلطنة البلد الحرام، به کوشش: فهیم محمد شلتوت، مکه: جامعة ام القری.
    9. امین ،سید محسن جبل عاملی،1403ق، أعیان الشیعه، چاپ اول. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    10. ابن منظور، محمد بن مکرم ،1414ق، لسان العرب، ، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر ، دار صادر.
    11. انصاریان، علی ،1366ش، شرح نهج‌البلاغه المقتطف من بحارالأنوار، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    12. بحرانی، میثم بن علی بن میثم ،1366ش، اختیار مصباح السالکین، مصحح: محمد هادی امینی ، چاپ اول ،مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    13. 1362ش، شرح نهج البلاغه، چاپ دوم بی‌جا: دفتر نشر الکتاب.
    14. بحرانی ، سید هاشم بن سلیمان ،1374ش، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: موسسه بعثت.
    15. برقی، احمد بن محمد ،1342ش، رجال البرقی- الطبقات،، چاپ اول، مصحح: محمد بن حسن طوسی، به کوشش: حسن مصطفوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    16. بلاذری، احمد بن یحیی ،1417ق، انساب الاشراف، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
    17. بیهقی، احمد بن حسین، 1424ق، سنن الکبری، چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    18. حر عاملی، محمد بن حسن 1409ق، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم:مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام .
    19. حسینی شیرازی، سید محمد ،بی‌تا، توضیح نهج‌البلاغه، تهران: دارالتراث الشیعه.
    20. حسینی مدنی شیرازی، سید علی خان بن احمد بن معصوم 1438ق، الدرجات الرفیعه فی طبقات الامامیه من الشیعه، چاپ اول ،قم: موسسه کتابشناسی شیعه.
    21. حسینی میلانی، سید علی، 1432ق، القضاء و الشهادات، تقریر ابحاث زعیم الحوزه العلمیه آیت العظمی السید محمدرضا الموسوی الگلپایگانی (قدس سره الشریف)، قم: مرکز الحقائق الاسلامیه.
    22. خمینی، سید روح الله ،1386ش، صحیفه امام، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    23. دلشاد تهرانی، مصطفی، 1377ش، دولت آفتاب، اندیشه سیاسی و سیره حکومتی علی علیه‌السلام ، تهران: خانه اندیشه جوان.
    24. دنبلی خوئی، ابراهیم بن حسین (بی‌تا)، الدرة النجفیة فی شرح نهج البلاغه الحیدریه، بی‌جا.
    25. دهخدا، علی اکبر 1377ش، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
    26. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، 1412ق، الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم: انتشارات شریف رضی.
    27. ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان ،1409ق، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی.
    28. زرکلی، خیر الدین، 1989م، الاعلام، بیروت: دارالعلم للملایین.
    29. شوشتری، محمد تقی، 1376ش، بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغه، چاپ اول ، تحقیق و تصحیح: بنیاد نهج البلاغه طهران: امیر کبیر.
    30. صدر، سید حسن، 1376ش، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، چاپ دوم،طهران:انتشارات اعلمی.
    31. طباطبایی، سید محمد حسین،1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    32. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم ،1376ش، العروة الوثقی، چاپ چهارم،قم: دارالتفسیر اسماعیلیان.
    33. طبری آملی ، محمد بن جریر بن رستم،1415ق، المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب علیه‌السلام ، چاپ اول، قم:مؤسسه کوشانپور.
    34. الفأسی، محمد، 1419ق، العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، به کوشش: محمد عبدالقادر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    35. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409ق، کتاب العین، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت.
    36. فوزی، یحیی، 1384ش، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، چاپ اول، تهران: عروج.
    37. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، 1406ق، الوافی، چاپ اول، اصفهان: کتابخانه امام امیر المومنین علی علیه‌السلام .
    38. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ،1372ش، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    39. قرشی بنایی، سید علی‌اکبر ،1377ش، مفردات نهج البلاغه، چاپ اول، تهران: موسسه فرهنگی نشر قبله.
    40. قمی، شیخ عباس ، 1359ش، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، طهران: کتابخانه سنائی.
    41. کاتب واقدی، محمد بن سعد، 1374ش، طبقات، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، چاپ اول، تهران: فرهنگ و اندیشه.
    42. کراجکی، محمد بن علی،1410ق، کنز الفوائد، چاپ اول، قم: دار الذخائر.
    43. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق،1407ق، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    44. مامقانی، عبدالله، 1389ش، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ اول قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء تراث.
    45. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی،1403ق، بحار الانوار الجامع لدرر الأخبار الأئمه الأطهارعلیهم‌السلام ، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    46. مصطفوی، حسن، 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    47. معین، محمد، 1388ش، فرهنگ فارسی ، چاپ بیست و ششم، تهران: امیر کبیر.
    48. مفید، محمد بن محمد،1413ق، الامالی ، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
    49. 1413ق، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، تحقیق:سید علی میر شریفی، چاپ اول، قم: کنگره شیخ مفید.
    50. مکارم شیرازی، ناصر،1390ش، پیام امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، چاپ اول قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام .
    51. منقری، نصر بن مزاحم ،1404ق، وقعه صفین، چاپ دوم، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    52. موسوی، سید عباس‌علی ، 1376ش، شرح نهج‌البلاغه، چاپ اول، بیروت: دارالرسول الاکرم صلی‌الله علیه واله - دارالمحجة البیضاء.
    53. نجاشی، احمد بن علی، 1365ش، رجال النجاشی،تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، چاپ ششم، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین.
    54. نووی، محی الدین (بی‌تا)، المجموع فی شرح المهذب، بیروت: دارالفکر.
    55. هاشمی، محمد،1374ش، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    56. هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله ،1400ق، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، چاپ چهارم، تهران: مکتبة الاسلامیه.
    57. هلالی، سلیم بن قیس،1405ق، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، چاپ اول، قم: الهادی.
    58. یزدی، محمد،1375ش، قانون اساسی برای همه، چاپ اول، تهران: امیر کبیر.

     

    مقالات و پایان نامه ها

    1. حبیب‌زاده، توکل و اصل زعیم، امیر حسین (1393ش)، تأملی در باب شرط رجل مذهبی سیاسی در خصوص رئیس جمهور، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال سوم، ش 8.
    2. میر، سید احمد (1383ش)، کاوشی در مفهوم رجال مذهبی و سیاسی، مجله معرفت، شماره 82.