حس آمیزی در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه الزهراء(س)، تهران.

2 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رامهرمز اهواز

چکیده

آرایه حس آمیزی که در حوزه علم بیان جای می­گیرد، در نتیجه آمیختگی یکی از حواس با امور وابسته به حس دیگر حاصل شده و به متکلم کمک می­کند تا از رهگذر خیال، با آفرینش ترکیبات جدید لغوی، باعث توسعه زبانی شده و با قابلیت محسوس ساختن معنا زمینه درک بهتر مخاطب را فراهم سازد.
این جستار پس از بیان مفهوم آرایه حس آمیزی و نگاهی گذرا بر تاریخچه آن، با تکیه بر شیوه توصیفی تحلیلی، ابتدا تمام نمونه­های  موجود از انواع حواس پنجگانه در نهج البلاغه را شناسایی کرده و سپس در صورت مشاهده آمیختگی حواس، به واکاوی و بیان دلالت­های معنایی آن می­پردازد، تا از این طریق جلوه­هایی از  زیبایی­های ادبی کلام امامj  نشان داده شود.
یافته های پژوهش نشان می دهد در کلام حضرت، صنایع بلاغی مانند تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه، که از گستره قابل توجهی برخوردار است، هرازگاهی از رهگذر حواس منجر به خلق تصاویر بدیع و زیبایی شده که در نهایت موجبات درک بهتر معنا را برای مخاطب فراهم ساخته است. از این میان حس بینایی نسبت به دیگر حواس کاربرد بیشتری داشته و آمیختگی یکی از حواس با مفهومی انتزاعی جایگاه قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    - قرآن کریم

    - نهج البلاغه

    1. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب،چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
    2. ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی،1999م، شرح نهج البلاغة، چاپ اول، بیروت: دار الثقلین.
    3. ابن عاشور، محمد بن طاهر،1420ق، تفسیر التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    4. اسماعیل، عزالدین،بی تا، الشعر العربی المعاصر قضایاه و ظواهره الفنیه والمعنویة، چاپ سوم،بیروت: دار الفکر العربی.
    5. جرجانی، عبدالقاهر،1977م، أسرار البلاغة، تعلیق عبدالعزیز النجار،قاهرة.
    6. جوهری، اسماعیل ابن حمّاد، 1376ق، تاج اللغه و صحاح العربیة، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
    7. حسینی، صالح،1380ش، فرهنگ برابرهای ادبی، جلد 1، تهران: نیلوفر.
    8. حق شناس، علی محمد،1370ش، مقالات ادبی زبان شناختی، ج1، تهران: نیلوفر.
    9. خضر حمد، عبداللّه( بی تا)، مناهج النقد الأدبی السیاقیه والنسقیة، بیروت: دار القلم.
    10. خطیب تبریزی،1992م، شرح دیوان عنترة، تحقیق: مجید الطراد، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
    11. داد، سیما، 1378ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، جلد 1، تهران: مروارید.
    12. زبیدی، مرتضی، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
    13. زمخشری، محمود بن عمر، 1979م، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
    14. هادی، صلاح الدین ، 1968م، دیوان الشماخ بن ضرار الذبیانی، قاهره: دار المعارف.
    15. سعدنی، مصطفی،1987م، التصویر الفنی فی شعر محمود حسن اسماعیل، إسکندریة: دار المعارف.
    16. شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1358ش، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
    17.  1391ش، موسیقی شعر، چاپ سیزدهم، تهران: آگاه.
    18.  1379ش، شاعر آینه ها، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
    19. صالح، بشری موسی، 1994م، الصورة الشعریة فی النقد الأدبی الحدیث، چاپ اول ،بیروت، المرکز الثقافی العربی.
    20. الصائغ، وجدان ابوإله، 1997م، الصوره البیانیه فی شعر عمر أبی ریشة، بیروت: دار مکتبه الحیاة.
    21. عشری زاید، علی، 2002م، چاپ چهارم، عن بناء القصیده العربیه الحدیثة، قاهرة: مکتبة ابن سینا.
    22. غنیمی هلال، محمد، 1997م، النقد الأدبی الحدیث، قاهرة: دار نهضة مصر.
    23. فتحی، ابراهیم(بی.تا)، معجم المصطلحات الأدبیة، تونس: التعاضدیه العمالیه للطباعه والنشر.
    24. کرم، أنطون غطاس، 1949م، الرمزیه والأدب العربی الحدیث، چاپ اول، بیروت: دار الکشاف.
    25. مصطفوی، حسن، 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن، چاپ سوم بیروت: دار الکتب العلمیة.
    26. مکارم شیرازی،ناصر، 1390ش، پیام امام، ج2، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام .
    27. مندور، محمد، 1960م، الشعر المصری بعد شوقی(الحلقه الثالثة)، قاهرة: دار نهضة مصر.
    28. میرصادقی، میمنت، 1374ش، واژه­نامه هنری، ج2، تهران: کتاب مهناز.
    29. نوفل، یوسف حسن(بی.تا)، الصورة الشعریة والرمز اللونی، قاهرة: دارالمعارف.
    30. وهبة، مجدی،کامل، المهندس، 1984م، معجم المصطلحات العربیه فی اللغه والأدب، چاپ سوم، بیروت: مکتبه لبنان.
    31. هاشمی خوئی، میرزا حبیب (بی تا)، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغة، چاپ چهارم، طهران: المکتبه الاسلامیة.

     

    مقالات

    1. بهمنی مطلق، حجت، 1396ش، ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻧﻘﺶ ﺣﺲ آﻣﻴﺰی در ﺷﻌﺮ شفیعی کدکنی، فصلنامه علوم ادبی، سال 7، ش 12، صص67-91.

    منابع الکترونیک

    1. ابن میثم بحرانی، کمال الدین(1375ش)، شرح نهج البلاغه، مترجمین : محمدی مقدم و نوایی، چاپ اول، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
    2. رودکی، جعفربن محمد (1378ش)، دیوان شعر ،چاپ دوم، نشر رویان، کتابخانه دیجیتالی قائمیه.