بررسی منشاء تصوّر قدرت سیاسی در تفکر اسلامی با تاکید بر امامت علی علیه السلام

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی شیوه‌ی تفکر شیعی در تمایز با تفکر اهل‌سنت در خصوص مبانی، اصول، قواعد و پیش‌فرض‌های قدرت سیاسی بود. در این راستا، با روش توصیفی – تحلیلی، قدرت سیاسی در تفکر امامت شیعی با تاکید بر امامت علی علیه السلام و در تفکر امامت سنی با تاکید بر رویکرد خاص اهل‌سنت به مساله‌ی خلافت مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع پیرامون تمایز معنای امامت در میدان معنایی شیعه و سنی می‌توان گفت که نزد اهل‌سنت، امامت به معنای خلافت در نظر گرفته شده است. شیوه‌ی استدلال اهلِ‌سنت بر حکومت و قدرت سیاسی، عموماً بیرون شریعت و مستند به عرف و ضرورت‌های عقلی است، هرچند که از شریعت بر نظریه‌ی قدرت، استشهاد و مؤید می‌آورند. در مقابل، در تفکر شیعی، امامت مجموعه‌ نقش‌هایی است که حول ولایت و مرجعیت دینی امام در نظر گرفته می‌شود و قدرت سیاسی یکی از آن نقش‌ها خواهد بود. زمانی که مرجعیت دینی به عنوان وجه جامع مناصب امام در نظر گرفته شود، ولایت و مرجعیت سیاسی نیز حقِ امام معصوم خواهد بود. در این صورت، تصویر جدایی شئون امامت ازجمله زعامت و رهبری سیاسی جامعه از جایگاه مرجعیت دینی امام، نادرست است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه ،1351ش،سید علی نقی فیض‌الاسلام. تهران: بی‌نا.

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله ،1404ق، شرح نهج‌البلاغه. ج12. قم: مکتبة آیه اللة العظمی المرعشی النجفی.
    2. ابن بابویه، محمّد بن على ،1377ش، معانی الاخبار. ج1. ترجمه:عبدالعلی محمدی شاهرودی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    3. ابن حیون، نعمان بن محمد، 1385ق، دعائم الاسلام. ج1. قم: موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث.
    4. ابن‌خلدون، عبدالرحمن ،1352ش، مقدمه ابن خلدون. ج1. ترجمه: محمد پروین گنابادی ، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    5. ابی یعلی، محمد ابن محمد (بی‌تا)، طبقات الحنابله. ج1. بیروت: دارالمعرفة.
    6. ارکون، محمد ،1394ش، دانش اسلامی: قرائتی بر مبنای علوم انسانی. تهران: نسل آفتاب.
    7. امیرمعزی، محمدعلی ،1393ش، تشیع: ریشه‌ها و باورهای عرفانی،ترجمه: نورالله دینی ، تهران: نارمک.
    8. امینی نجفی، عبدالحسین ،1403ق، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب. ج1. بیروت: دارالکتاب العربی.
    9. انصاری قمی، حسن ،1380ش، امامت نزد اهل سنت. در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج10، (زیر نظر)کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
    10. انصاری قمی، حسن ،1396ش، جستارهای تاریخی درباره تشیع. تهران: حکمت.
    11. باقلانی، محمد بن الطیب أبوبکر ،۱۳۶۶ق، التمهید فی الرد علی الملحدة المعطلة و الرافضة و الخوارج و المعتزله. قاهره: محمود محمد خضیری و محمد عبدالهادی ابوریده.
    12. بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر ، 1408ق، الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم، بیروت: دارالجیل.
    13. بلاذری، أحمد بن یحیى ،1417ق، انساب الاشراف،ج2. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    14. بوهلال، محمد ،1394ش، اسلام المتکلمین.ترجمه: علیرضا باقر ، تهران: نگاه معاصر.
    15. حقدار، علی‌اصغر ،1384ش، قدرت سیاسی در اندیشه ایران. تهران: کویر.
    16. حلبی، ابی‌الصلاح ،1403ق، الکافی فی‌الفقه، اصفهان: مکتبة امیرالمؤمنینj.
    17. حلّی، حسن بن یوسف ،1376ش، منهاج الکرامة فی معرفه الامامة. شارح:سید علی حسینی میلانی ، تهران: میراث مکتوب.
    18. خدّوری، مجید ،1394ش، برداشت مسلمانان از عدالت، ترجمه:مصطفی یونسی و صمد ظهیری ، قم: دانشگاه مفید.
    19. ذهبی، محمد بن احمد ،1384ش، رساله طرق حدیث من کنت مولاه فعلی مولاه. قم: دلیل ما.
    20. زمخشری، جارالله محمود (بی‌تا)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل. ج1. قم: نشر ادب حوزه.
    21. سنهوری، عبدالرزاق احمد ،1393ش، فقه حکومت اسلامی و تحول آن،ترجمه: صباح زنگنه ، تهران: نشر نی.
    22. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم ،1404ق، الملل و النحل. ج1. بیروت: دارالمعرفه.
    23. صبحی، احمد محمود ،1969م، نظریة الامامة لدی الشیعة الاثنی عشریة. قاهره: دارالمعارف.
    24. صفار، ابوجعفر محمد بن الحسن ،1404ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد. قم: مکتبة المرعشی النجفی.
    25. طباطبایی، سید محمدحسین ،1391ق، المیزان فی تفسیر القرآن. ج6. قم: اسماعیلیان.
    26. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن الحسن ،1415ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ج3. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    27. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ،1963م، تلخیص الشافی، ج1. نجف: بی‌نا.
    28. غنیمی، عبدالغنی المیدانی ،1412ق، شرح العقیدة الطحاویّه.تحقیق: محمد مطیع الحافظ و محمد ریاض المالح ، دمشق: دارالفکر.
    29. فراء حنبلی‌، ابی‌ یعلی‌ محمدبن‌ الحسین ، 1406ق، الاحکا‌م‌ السلطا‌نیه. قم: مکتب‌ الاعلام‌ الاسلامی.
    30. کربن، هانری ،1373ش، تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه:جواد طباطبایی،تهران: کویر.
    31. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب ،1430ق، الکافی،ج1، قم: دارالحدیث.
    32. لالانی، آرزینا آر ، 1394ش، نخستین اندیشه‌های شیعی، ترجمه:فریدون بدره‌ای ، تهران: فرزان روز.
    33. مادلونگ، ویلفرد ،1377ش، فرقه‌های اسلامی، ترجمه:ابوالقاسم سری ، تهران: اساطیر.
    34. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی ،1403ق، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهارعلیهم‌السلام . ج37. چاپ سوم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    35. محمدی ری‌شهری، محمد ، 1375ش، اهل البیت علیهم‌السلام فی الکتاب و السنه، قم: دارالحدیث.
    36. مدرسی طباطبائی، سیدحسین ، 1374ش، مکتب در فرآیند تکامل. ترجمه هاشم ایزدپناه، نیوجرسی: موسسه انتشاراتی داروین.
    37. مدرسی طباطبائی، سیدحسین ،1383ش، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، دفتر اول. ترجمه سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
    38. مسعودی، علی بن حسین ، 1404ق، مروج الذهب و معادن الجواهر، ج3. قم: دارالهجره.
    39. موسوی، سید مرتضی علی بن حسین ،1376، الذریعة الی اصول الشریعه، ج2. تحقیق:ابوالقاسم گرجی ، تهران: دانشگاه تهران.
    40. مطهری، مرتضی ، 1366ش، امامت و رهبری، قم: صدرا.
    41. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب ، 1362ش، تاریخ یعقوبی، ج2.ترجمه محمد ابراهیم آیتی ، تهران: علمی فرهنگی.

    مقالات

    1. ابوزید، نصر حامد ، 1376ش، تاریخ­مندی، مفهوم پوشیده و مبهم. ترجمه و تحقیق: محمدتقی کرمی نقد و نظر، شماره4، سال سوم، ص 375-328.
    2. موحد، محمدعلی ،1395ش، سی سال پس از پیغمبرصلی‌اللّه علیه و آله گزارشی فشرده و دورنمایی در دو نگاه. بخارا، شماره 113، ص72-33.