تبیین مؤلفه‌های عدالت در حکومت حضرت علی علیه السلام (با تأکید بر سیره نظامی)

نویسندگان

1 دکتری تاریخ اسلام و مدرس گروه معارف مؤسسه آموزش عالی المهدی مهر اصفهان

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان

چکیده

حقوق متقابل حکومت و مردم از جمله مواردی است که دغدغه ذهنی بسیاری از حاکمان و دولتمردان بوده است؛ اما با این وجود مشاهده آن در بُعد عملی بسیار ناچیز و محدود می‌باشد. با مراجعه به سیره و سخنان حضرت علی علیه السلام به خوبی می‌توان مصادیق عدالت را در بعد نظامی آن مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و به نتایج قابل توجهی دست یافت. علی بن ابی طالب علیه السلام در دوره کوتاه مدت حکومت خود با خودداری از عوام فریبی به دنبال رعایت عدالت بوده است؛ زیرا آن حضرت با توجه به اصل اساسی حاکمیت اسلامی معتقد بودند که انسان‌ها برابر و مساوی آفریده شده‌اند و برتری عرب بر عجم را بر اساس کلام قرآن باطل دانستند. همچنین ایشان در تقابل با مخالفان سیاسی خود نیز هیچ گاه از عدالت سیاسی عدول نکردند و با توجه به عهدشکنی و خودداری آنان از بیعت آنان را وادار به بیعت نکردند. تبیین، ارزیابی و بازنگری سیره سیاسی-نظامی امام علی علیه السلام با تکیه بر نهج البلاغه از آن جهت می‌تواند قابل تأمل باشد که ضمن مقایسه سیره عملی ایشان با سایر زمامداران، از آن به عنوان معیار جهت جامعه امروز استفاده کنیم. نظر به اهمیت موضوع این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم

    نهج ‏البلاغه، ابوالحسن محمد بن حسین شریف رضی، 1376ش، ، ترجمه سید جعفر شهیدى، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، چ 10.

    1. ابن ابى الحدید، عزالدین عبدالحمید بن هبة الله، 1385 ق، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، داراحیاء التراث العربى، ط الثانیة.
    2. ابن اثیر، عزالدین بن محمد، 1407 ق، الکامل فى التاریخ، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
    3. ابن اعثم کوفی، محمد بن علی، 1380 ش، الفتوح، ترجمه؛ محمد بن احمد مستوفی هروی، تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، علمی و فرهنگی، چ 3.
    4. ابن طباطبا، محمد بن علی، 1367 ش، تاریخ فخری، ترجمه؛ محمد وحید گلپایگانی، تهران: علمی و فرهنگی، چ 3.
    5. ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، 1380 ش، امامت و سیاست، ترجمه؛ ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس.
    6. بلاذری، احمد بن یحیی، 1364ش، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران، سروش، چ 2.
    7. بلاذری، احمد بن یحیی، 1400 ق، انساب الاشراف، تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالنشر شتاینر.
    8. تمیمی آمدی، عبدالواحد، 1366ش، غرر الحکم و درر الکلم، شرح آقا جمال الدین محمد خوانساری، قم، انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
    9. جرداق، جرج، 1387ش، امام علی علیه‌السلام ؛ صدای عدالت انسانی، ترجمه سید هادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب، چ 2.
    10. جعفریان، رسول، 1387ش، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام ، قم، انصاریان، چ 11.
    11. حاجی زاده، یدالله، 1392ش، سیره نظامی امیرالمومنین علیه‌السلام ، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
    12. دینورى، احمد بن داود، 1409 ق، اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قم، انتشارات الشریف الرضى.
    13. راوندی، قطب الدین سعید بن هبة الله، 1364ش، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، تصحیح عبداللطیف کوه کمری، ج 2، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    14. سبحانی، جعفر، 1387، فروغ ولایت، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام ، چ 7.
    15. شمس الدین، محمد مهدی، 1411ق، نظام الحکم و الاداره فی الاسلام، بیروت، دارالنفائس، چ3.
    16. شهیدی، سید جعفر، 1386، پس از پنجاه سال، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    17. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، 1413 ق، الجمل، چ 1،تصحیح و تحقیق: سید علی میر شریفی، قم، المؤتمر العالمى للشیخ المفید.
    18. طبری، محمد بن جریر، 1362ش، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج 6، تهران، اساطیر، چ 2.
    19. عباسی، علی اکبر و آرمان فروهی، 1394ش، تاریخ جامع دولت­های شیعه، اصفهان، انتشارات جهاد دانشگاهی.
    20. عباسی، علی‌اکبر، 1387، پژوهشی پیرامون زندگی و عملکرد مالک اشتر، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، چ 2.
    21. قمی، شیخ عباس، 1416 ق، سفینه البحار، مشهد، مؤسسۀ الطبع و النشر فی الآستانه الرضویه المقدسه.
    22. مجلسی، محمدباقر، بی­تا، بحار الانوار، ج 33 و 41، بیروت، مؤسسۀ الوفا.
    23. مخزن موسوی، سید ابوالحسن، 1387ش، عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی علیه‌السلام ؛ الگوی عدالت محور، تهران، انتشارات بسیج اساتید.
    24. مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، 1384 ق، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، مصر، مطبعة السعادة، چ 4.
    25. مطهری، مرتضی، 1383ش، سیری در سیرۀ نبوی، تهران، انتشارات صدرا.
    26. مقدسی، مطهر بن طاهر، 1374ش، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر مرکز.
    27. منتظرالقائم، اصغر، 1391ش، تمدن سازی نبوی و علوی، اصفهان، انتشارات مرغ سلیمان.
    28.  1380 ش، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت علیهم‌السلام (قرن اول هجری)، قم، بوستان کتاب.
    29. منقرى، نصر بن مزاحم، 1382 ق، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهرة، المؤسسة العربیة الحدیثة.
    30. مهریزی، مهدی ،ربانی، هادی ، امام علی از نگاه دانشوران، 1380ش، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    31. نهج الفصاحه، بی­تا، ترجمه و گردآوری ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان.
    32. نوری طبرسی، حسین بن محمد تقی، 1429 ق، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام .
    33. یعقوبی، ابن واضح، 1374ش، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، ج2، تهران، علمی و فرهنگی.

    مقالات

    1. اخوان کاظمی، بهرام، تابستان و پاییز 1379، «امام علی j، عدالت و خشونت»، کتاب نقد، ش 14-15.
    2. بختیاری، صادق، 1380ش، «عدالت و توسعه از دیدگاه امام علیj، فصلنامه اندیشه حوزه، ش 12.
    3. محمدی سیرت، حسین، موسوی نیا، سید مهدی، بهار 1395ش، «رهیافتی اسلامی در مفهوم سازی بنیادی عملیات روانی؛ (مطالعه سیره نظامی امام علی  علیه‌السلام)»، فصلنامه علمی-پژوهشی روانشناسی نظامی، ش 25.
    4. حسن زاده آملی، حسن، 1360ش، «انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه»، یادنامه کنگره هزاره نهج‌البلاغه، ص 59 ـ 47، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه.