تقسیمِ مساویِ بیت‌المال در سیره امام علی علیه السلام و واکاوی علل آن

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

اکاوی سیره امام علی علیه السلام در تقسیم بیت‌المال نشان می‌دهد آن حضرت بیت‌المال را به صورت مساوی در بین مسلمانان تقسیم می‌کرد و کسی را بر دیگری ترجیح نمی‌داد. سوالی که در این جا مطرح شده این است که چرا امام علی علیه السلام در این‌باره سوابق ایمانی افراد، از جمله زمان اسلام آوردن آنان و یا سوابق جهادی آنان را لحاظ نمی‌کرد؟ این پژوهش که با بررسی منابع متقدم و بهره‌گیری از روش تحلیل تاریخی سامان یافته، نشان می‌دهد اولاً: موارد مصرف بیت‌المال در دوره امام علی علیه السلام منحصر به تقسیم مساوی آن نبوده، بلکه بخش عمده‌ای از آن در امور دیگری چون رسیدگی به اقشار نیازمند و از کارافتادگان، مجاهدان مسلمان، هزینه‌های جنگ، پرداخت حقوق و دستمزد ماموران دولتی مصرف می‌شده است. ثانیاً: آن حضرت ضمن توجه به ارزش و جایگاه افراد، استنادش در این شیوه، به قرآن کریم و سیره رسول خداصلی الله علیه و آله بوده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

           قرآن کریم.

           نهج ‏البلاغة

    1. ابن ‏أبی ‏الحدید، عبدالحمید بن محمد، بی‌تا، شرح ‏نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 2، 7، 16، بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
    2. ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد،1416ق، المصنف، ج9، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    3. ابن اعثم کوفی، احمد، 1411ق، الفتوح، ج4، بیروت: دار الاضواء.
    4. ابن اثیر، عزالدین، 1409ق، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ج3، بیروت، دار الفکر.
    5. ابن سعد، محمد، بی‌تا، الطبقات الکبری، ج3، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    6. ابن شعبه حرانی،حسن بن علی، 1363ش، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین.
    7. ابن شهرآشوب مازندرانی،محمد بن علی، 1379ق،مناقب آل ابی طالب، ج2، قم: علامه.
    8. ابن عساکر، علی بن حسن، 1415، تاریخ مدینه دمشق، ج42، 44، بیروت: دار الفکر.
    9. ابن عقده کوفی، 1421ق، فضائل امیرالمومنین علیه‌السلام ، قم: دلیل ما.
    10. ابن فارس، احمد، بی‌تا، معجم مقاییس اللغه، ج3، قم:مکتب الاعلام الاسلامی.
    11. ابن منظور‌، محمد بن مکرم، بی‌تا، لسان العرب، ج4، بیروت: دار صادر.
    12. احمد بن حنبل، بی‌تا، مسند احمد، ج1، بیروت: دار صادر.
    13. اسکافی، ابوجعفر محمد بن عبدالله، 1402ق، المعیار و الموازنة، بیروت: بی‌نا.
    14. بلاذری، احمد بن یحیی، 1417، أنساب‏ الأشراف، ج2، 10، بیروت: دار الفکر.
    15. تمیمی مغربی،نعمان بن محمد، 1383ق، دعائم الاسلام، ج2، قاهره، دارالمعارف.
    16.  1409ق، شرح الاخبار، ج1، قم، جامعه مدرسین.
    17.  1423ق، المناقب و المثالب، بیروت، اعلمی.
    18. ثقفی کوفی، محمد بن ابراهیم، 1353، الغارات، ج1، طهران: انجمن آثار ملی.
    19. حسینی، سید رضا، 1380، بیت‌المال، دانشنامه امام علی علیه‌السلام ، ج7، زیر نظر علی اکبر رشاد، ص381- 446، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    20. حلبی، ابوالصلاح،1404ق، تقریب المعارف، قم: الهادی.
    21. الدجیلی، خوله شاکر، 1379ش، بیت‌المال پیدایش و تحولات آن، ترجمه سید محمد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوی.
    22. دینوری، ابن قتیبه،‌ 1410ق، الامامه و السیاسه، ج1، بیروت: دار الاضواء.
    23. راغب اصفهانی،حسین بن محمد، 1374ش، مفردات الفاظ القرآن، ج4، تهران: مرتضوی.
    24. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، 1404ق، من لا یحضره الفقیه، ج1، قم: جامعه مدرسین.
    25. طبری، محمد بن جریر، 1387ق، تاریخ طبری، ج3 و 4، بیروت: دار التراث.
    26. طوسی، محمد بن حسن، 1414ق، الامالی، قم: دارالثقافه.
    27. علی اکبری، محمدحسین،1390ش، سیاست‌های مالی امام علی علیه‌السلام ، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    28. کلینی، محمد بن یعقوب، 1362ش، کافى، ج5 و 8، تهران: اسلامیه.  
    29. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، 1413ق، ألاختصاص، قم: کنگره شیخ مفید.
    30. 1413 ق، الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره، قم: دار المفید.
    31. نوری، حسین، 1363ش، بیت‌المال در نهج البلاغه، قم: بنیاد نهج البلاغه.
    32. هروی، قاسم بن سلّام، 1408ق، الاموال، بیروت: دار الفکر.
    33. یعقوبی، ابن واضح، بی‌تا، تاریخ یعقوبی، ج2، بیروت: دارصادر.

     

    مقالات

    1. سجادی، سید صادق، 1383ش، بیت‌المال، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج13، زیر نظر سید کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
    2. رحمانی، محمد، 1379، بیت‌المال در نهج البلاغه، فصلنامه علمی پژوهشی حکومت اسلامی، شماره 17، ص 315- 346.
    3. منتظری مقدم، حامد، 1389، شیوه‌های تقسیم بیت‌المال در صدر اسلام، مجله معرفت اقتصاد اسلامی، شماره 2، ص 137- 171.