مبانی حقوق شهروندی در سیره حکومت‌داری امام علی علیه السلام (با رویکرد آموزه‌های قرآن کریم)

نویسنده

کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی - دانشگاه خوارزمی

چکیده

امروزه حقوق شهروندی یکی از مسائل مهم جوامع علمی بالخصوص در میان حقوقدانان و پژوهشگران محسوب می‌گردد؛ زیرا نهادینه شدن یک جامعه بر مبانی فکری دمکراسی، مستلزم توجه به مبانی این نوع حقوق در حکومت می-باشد. کشور ایران نیز به عنوان یک کشور اسلامی، باید مبانی حقوق شهروندی از دیدگاه اسلام تدوین کند؛ تا با ایجاد یک الگوی صحیح و متناسب با زمان، حکومت علوی را در سراسر جهان برای تمام عدالت پیشگان معرفی نماید. سؤالی که مطرح می‌شود؛ این است که، «مبانی حقوق شهروندی» در سیره حکومتی امام علی علیه السلام چگونه بوده است؟ این نوشتار کتابخانه‌ای، با بررسی مبانی حقوق شهروندی در نهج البلاغه از دو بُعد علمی و کاربردی بر این واقعیت دلالت دارد؛ که: برخلاف حقوق شهروندی در نظام-های دموکراتیک جهان که مبتنی بر حق محوری و تکلیف محوری هستند؛ حقوق شهروندی در حکومت امیرمؤمنان علیه السلام با دو منبع معتبر اسلام؛ قرآن کریم و سنت پیامبر اکر صلی الله علیه و آله ارتباط مستقیمی دارد. لازم بذکر است؛ امام علیه السلام مشروعیت حکومت را الهی می‌‌داند؛ که با اقبال مردم در یک جامعه محقق می‌شود. دین و سیاست نیز در کلام علی علیه السلام رابطه‌ای تنگاتنگ و ناگسستنی با هم دارند. امام علیه السلام رابطه‌ی فرمانروایان و شهروندان، را چون حق و تکلیف، دوسویه و متقابل می‌داند. مردم در حکومت اسلامی دارای مسئولیتی سنگین در قبال اجتماع و نظام اجتماعی، از جهت مشارکت فعال در عرصه‌های اجتماع و تعیین نوع حاکمیت دارند و در مقابل، حکامان اسلامی باید برای رشد و تعالی انسانیت در جامعه چهار زمینه را ایجاد نمایند:
1- اجرای عدالت در تمام سطوح کشور.
2- تأمین امنیت در همه عرصه‌ها(اجتماعی- فرهنگی- اقتصادی).
3- تأمین رفاه همه شهروندان بدون لحاظ کردن نوع گرایش‌های دینی و فکری.
4- ایجاد زمینه مناسب حقوق اجتماعی در جامعه برای رشد و تعالی انسان‌ها.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن‌کریم.

    نهج‌البلاغه ، ترجمه ،دشتی،محمد، 1379، قم:نشرالهادی.

    1. ابن‌منظور، محمد،1414ق، لسان‌العرب، بیروت:دارالفکر.
    2. الهامی‌نیا، علی‌اصغر،بی­تا، اخلاق‌و‌تربیت‌اسلامى، بی­جا:بی­تا.
    3. بهروزلک، غلامرضا،1387، جهانی‌شدن‌واسلام‌سیاسی ‌درایران، تهران: پژوهشگاه‌ فرهنگ‌ و ‌اندیشه ‌اسلامی.
    4. حرعاملی، محمدبن‌حسن، 1416ق، وسائل‌الشیعة، قم:موسسة‌آل‌البیت علیهم‌السلام ‌لاحیاء‌التراث.
    5. جعفری­ لنگرودی، محمدجعفر،1385ش،مبسوط‌ در ترمینولوژی‌حقوق، تهران:دانش.
    6. جوادی‌­آملی،عبدالله،1377ش، فلسفه‌حقوق‌بشر، قم:اسراء.
    7. حکیمی، محمدرضا ودیگران،1367ش، الحیاة، تهران:دفترنشرفرهنگ‌اسلامی.
    8. راوندی،ابو‌الحسین،بی­تا، فقه القرآن، قم:کتابخانه‌آیت‌الله‌ مرعشی‌نجفی.
    9. سیوطى،جلال الدین بن عبد الرحمن،‌بی­تا، الدر‌المنثور،‌ بیروت: دارالفکر.
    10. طباطبایی‌،سیدمحمدحسین، ۱۳۹۳ق، المیزان‌، تهران:مؤسسه‌‌اسماعیلیان‌.
    11. طبرسی،الفضل‌بن‌الحسن، 1415ق ، مجمع البیان، بیروت:موسسه‌الاعلمی.
    12. طوسی‌،محمدحسن،ب1402ق ، التبیان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    13. طوسی‌،محمدبن حسن،1363ش ، المبسوط، بی­جا.
    14. عیاشی‌،محمدبن مسعود، ۱۴۰۹ق، التفسیر، قم: مدرسه‌الامام‌المهدی.
    15. کلینی،محمدبن‌یعقوب،1413ق، الکافی، بیروت: دارالأضواء.
    16. مجلسی،محمدباقربن محمد تقی،1403ق، بحارالانوار، بیروت: دارإحیاءالتراث‌الاسلامی.
    17. معین،محمد،1387ش، فرهنگ فارسی، تهران: نشرامیرکبیر.
    18. محمدی‌ ری شهری،محمد،1421ق، موسوعةالامام‌علی‌‌ابن‌ابی‌طالب علیه‌السلام ، قم: دارالحدیث.
    19. محمودی، محمدباقر،1968م،نهج‌‌السعادة، بیروت: مؤسسةالمضامین‌الفکری.
    20. مکارم شیرازی، ناصر،1374ش،تفسیرنمونه، تهران: دارالکتب‌السلامی.
    21. نوربهاء، رضا، 1392ش، زمینه‌حقوق‌جزای‌عمومی، تهران: گنج‌دانش.

    مقالات

    1. جعفری،مهدی، ۱۳۸۵ش،مدیریت‌ قبیلگی ‌و مدیریت ‌مدنی ‌در نهج‌البلاغه، فصلنامه ‌مدرس ‌علوم ‌انسانی، شماره1،تهران: دانشگاه‌ تربیت‌ مدرس.