بررسی تطبیقی معارف توحیدی در خطب نهج البلاغه و روایات عیون اخبار الرضا علیه السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده ی نهج البلاغه

2 عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

3 استاد دانشگاه تهران.

چکیده

یکی از طُرُق احراز اصالت روایات، کشف قرائنی در احادیث است که محتوای یک روایت را تأیید کند. به عبارت دیگر روایتی که با اسناد مختلف، بر مضمون مشترکی دلالت دارند،نسبت به روایات دیگر از اعتبار بیشتری برخوردارند.بررسی محتوای خطب توحیدی نهج البلاغه و مقایسه ی آن با روایات توحیدی امام رضا علیه السلام که در کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام ثبت شده ، حاکی از اشتراکات فراوانی در مضامین توحیدی این دو کتاب است که می تواند به عنوان یکی از راههای اعتبارسنجیِ روایات آنها شناخته شود.موضوعاتی از قبیل نفی مشابهت خدا و خلق، نفی توهّم و تصوّر خداوند، ازلی بودن خداوند و حادث بودن مخلوقات، نفی جسم انگاری و مکانمندی خداوند، متجزّی و مرکّب نبودن ذات خداوند، مرئی نبودن خداوند و تباین خدا و خلق نمونه هایی از آموزه های مشترک توحیدی است که در نهج البلاغه و روایات عیون اخبار الرضا علیه السلام قابل ملاحظه است. این مضامین مشترک آنگاه اهمیّت بیشتری می یابد که به فاصله ی زمانی دوره­ی امیرالمؤمنین علی علیه السلام و امام رضا علیه السلام و نیز تفاوت رویکردها در مدرسه ی حدیثی و کلامی قم که به مؤلف عیون اخبار الرضا ع تعلق دارد، با مدرسه ی حدیثی و کلامی بغداد که سیّد رضی مؤلف نهج البلاغه در آن زیسته است، توجّه شود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع:

    قرآن کریم

    نهج البلاغة، سید رضى، ابو الحسن محمد بن حسین بن موسى، بی تا، قم: دارالهجرة.

    1. ابن ابی الحدید ، عبد الحمید بن هبة الله ، 1404ق، شرح نهج البلاغة، قم‏: انتشارات کتابخانه آیت‏الله مرعشى نجفى.
    2. ابن حنبل، احمد، المسند، بی تا، بیروت: دارصادر.
    3. ابن قیّم جوزیه، شرح القصیدة النونیة، 1415 ق‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    4. ابن منظور، لسان العرب، 1405ق، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
    5. ابن میثم بحرانی، کمال‌الدین‌ میثم‌ بن‌ علی‌ ،1362ش ، شرح نهج البلاغه، تهران:دفتر نشرالکتاب.
    6. اشعری،ابوالحسن علی بن اسماعیل، اللمع فی الرد على أهل الزیغ و البدع‏، بی تا، قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث‏.
    7. باقلانى‏،ابوبکر محمّد بن طیّب،1425ق ، الإنصاف فی ما یجب اعتقاده‏،بیروت: دار الکتب العلمیة
    8. بخاری، محمد بن اسماعیل، بی تا، الجامع الصحیح ، بیروت: دارالفکر
    9. ترمذی، محمّد بن عیسی،1403ق، سنن ترمذی، بیروت: دار الفکر.
    10. حلّی، حسن بن یوسف،1413 ق، ‏کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد،قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
    11. خلیل بن احمد، 1409ق، العین، قم: دارالهجرة،
    12. خوئى‏، میرزا حبیب الله هاشمى،1358 ش، منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه، تهران: مکتبةالاسلامیة.
    13. راغب اصفهانى، حسین بن محمد،1412 ق، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق: دارالعلم الدار الشامیة.
    14. سبزواری، حاج ملّا هادی، بی تا، شرح المنظومه،انتشارات علّامه.
    15. صدوق، محمد بن على بن حسین بن بابویه،1398ق، التوحید،قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،
    16. 1378ش ، عیون اخبار الرضا علیه‌السلام ، تهران: نشر جهان .
    17. عاملى(شیخ حرّ)، محمد بن حسن‏،،1409 ق‏، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام .‏
    18. فاضل مقداد،،1365ش، النافع یوم الحشر فی شرح«الباب الحادی عشر»، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
    19. فخر رازى،محمّد بن عمر،1420 ق، مفاتیح الغیب‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    20. قاضى سعید قمى‏‏، 1415 ق ، شرح توحید الصدوق‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
    21. کشی، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز، 1348 ق ،اختیار معرفة الرجال ، انتشارات دانشگاه مشهد.
    22. کلینی، محمد بن یعقوب، 1365 ش ، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    23. مازندرانی، مولی محمد صالح،1382ق ، شرح أصول الکافی، تهران:المکتبة الاسلامیه.
    24. مامقانی، عبدالله، بی تا ، مقباس الهدایة، قم:انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام .
    25. مجلسی، محمدباقر، 1404ق ، بحار الأنوار ، بیروت: مؤسسة الوفاء.
    26. مسعودی،عبدالهادی،1388ش، وضع و نقد حدیث، قم: انتشارات دانشکده علوم حدیث.