تحلیل نظام همبستگی اجتماعی در اندیشه های حکومتی امام علی علیه السلام و مقایسه آن با نظریه همبستگی امیل دورکیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

بنیاد نهج البلاغه

چکیده

یکی از مباحث مهم در رابطه با نظام اجتماعی توجه به عوامل همبستگی اجتماعی است. در این مقاله تحلیل نظام همبستگی در اندیشه حکومتی امام علیj و مقایسه آن با نظریه همبستگی اجتماعی امیل دورکیم مدنظر است. امام علی علیه السلام در سال 36ق  با رجوع قاطبه مردم، زمام حکومت را در شرایطی عهده‌دار شد که نظام اجتماعی از هم گسیخته و چنددستگی در آن حکمفرما بود. ازاین‌رو از ضروری‌ترین امور، ایجاد همبستگی در سطوح مختلف جامعه به نظر می‌رسید. نحوۀ ایجاد همبستگی در سیره امام علیj و مطاوی نهج‌البلاغه مشهود است. امام علی علیه السلام کوشید با ایجاد و بازتعریف و سازمان‌دهی مفاهیمی چون: جامعه، حقوق، انسان، عدالت، سیاست، امت و امت واحده جهت‌بخشی نوینی در همبستگی ایجاد کند. در میان نظریه‌پردازان جامعه‌شناسی، امیل دورکیم نخستین کسی است که نظریه همبستگی و نقش آن در جامعه را مورد مطالعه قرارداد و چارچوبی نظری برای آن مطرح نمود. در این پژوهش که به شیوه تحلیلی – اسنادی صورت گرفته، مشخص شد، با توجه به مباحث مطروحه هرچند اختلافاتی از جنبه‌های نظری میان اندیشه‌های امام علیj و امیل دورکیم وجود دارد، اما در بعد همبستگی، شاخص‌های مشترک وجود دارد؛ شاخص اصلی تفاوت این است که امام علی علیه السلام در جایگاه حاکم کوشید جامعه عصر خود را به سمت همبستگی ارگانیک ارتقا بخشد. همچنین توجه به تقسیم کار اجتماعی نیز مد نظر است. در اندیشۀ امام علی علیه السلام ارزش‌های اسلامی به‌ویژه مفهوم عدالت همواره معنادار بوده و بر اساس آن نوعی همبستگی در جامعه شکل می‌گیرد. در منظر دورکیم وجدان جمعی است که می‌تواند منجر به همبستگی اجتماعی شود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع:

    قرآن کریم

    نهج‌‍البلاغه،1396 ش،سیدرضی،سید جمال الدین دین ‌پرور؛ تهران:بنیاد نهج‌البلاغه.

    1. ابن سعد، کاتب واقدى، 1418ق، الطبقات الکبرى‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    2. آمدی تمیمی، عبدالواحد،بی تا، غررالحکم و دررالکلم، تصحیح محدث ارموی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    3. برزگر کلیشمی، ولی‌الله، 1372ش، ‏ جامعه از دیدگاه ‌ ن‍ه‍ج‌ ال‍ب‍لاغ‍ه‌، ت‍ه‍ران‌: س‍ازم‍ان‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌، م‍رک‍ز چ‍اپ‌ و ن‍ش‍ر.
    4. تنهایی، ابوالحسن ،1384 ش، درآم‍دی‌ ب‍ر م‍ک‍ات‍ب‌ و ن‍ظری‍ه‌ه‍ای‌ ج‍ام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی‌؛ مشهد: مرندیز.
    5. جعفرى، حسین محمد ،1382 ش، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه محمد تقى آیت اللهى، تهران:‏ دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
    6. خوئی، میرزا حبیب‌الله ،1364 ش، منهاج‌البراعه فی شرح نهج‌البلاغه؛ تهران: اسلامیه.
    7. دانشنامه نهج‌البلاغه، 1394 ش، جمعی از نویسندگان، تهران: انتشارات برهان تربیت.
    8. دلشاد تهرانی، مصطفی،1390 ش، تراز حیات، تهران:نشر دریا.
    9. دورکیم، امیل، 1381 ش، دربارۀ تقسیم کار اجتماعی، مترجم،باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
    10.  (1383 ش، قواعد روش جامعه‌شناسی، تهران: دانشگاه تهران.
    11. دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه؛ تهران: موسسه لغت نامه دهخدا.
    12. روسو، ژان ژاک، 1386 ش، امیل، مترجم، زیرک‌زاده؛ تهران: ناهید.
    13. ریتزر، جرج ،1389 ش، مبانی نظریه جامعه‌شناختی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن؛ ترجمه شهناز مسمی‌پرسلإ تهران: نشر ثالث.
    14. ریتزر، جرج ،1393ش، نظریه جامعه شناسی، م:هوشنگ نایبی، تهران، نی.
    15. کاشف‌الغطاء، سیدهادی، بی‌تا، مستدرک نهج البلاغه م‍دارک‌ ن‍ه‍ج‌ ال‍ب‍لاغ‍ه‌ و دف‍ع‌ ال‍ش‍ه‍اب‌ ع‍ن‍ه‌، بیروت: مکتبه الاندلس
    16. گای-نیکادیموف، ماری ، ۱۳۸۸ ش، شهروند در تاریخ اندیشه غرب؛ مترجم، عباس باقری؛ تهران: نشر و پژوهش فرزان‌روز.
    17. محمدی ری شهری، محمد و همکاران ،1388 ش، دانشنامه امام حسین علیه‌السلام ، ج 5، قم: دارالحدیث.
    18. مصباح یزدی، محمدتقی ،1368ش، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ ت‍ه‍ران‌: س‍ازم‍ان‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌، ش‍رک‍ت‌ چ‍اپ‌ و ن‍ش‍ر ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‌‏.
    19. معین، محمد، 1391 ش، فرهنگ فارسی؛ تهران: امیرکبیر.
    20. ورسلی، پیتر، 1378 ش، نظم اجتماعی در نظریه‌های جامعه‌شناسی، م: سعید معیدفر؛ تهران: تبیان.

     

    مقالات

    1. پاکتچی، احمد(1385)؛ نظام قبیله‌ای و خاستگاه خوارج نخستین، تهران: پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 52.
    2. صفری فروشانی، نعمت الله (1380)، مردم شناسی کوفه، نشریه موعود، شماره 25.