مستدرک‌نویسی با رویکرد احتجاجی؛مطالعه موردی: «مصباح‌البلاغة فی مشکوة الصیاغة» میرجهانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده الهیات و معراف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد- مشهد- ایران

2 علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم، تحقیقات و فناوری

چکیده

نهج ­البلاغه از دیرباز تا کنون، مورد توجه عالمان و ادیبان مسلمان واقع شده است. تلاش برای تکمله­ نویسی بر نهج­ البلاغه مدتی بعد از تدوین آن جلوه­‌گر شده است تا جایی که امروزه شاهد انباشت آثاری با عنوان «مستدرکات نهج­‌البلاغه» هستیم. مستدرک «مصباح­‌البلاغة فی مشکوة الصیاغة» اثر محمدحسن میرجهانی از نمونه‌هایی به شمار می­‌رود ‌که در اواخر دهه 40 شمسی به نگارش درآمده است. اگرچه واژه «مستدرک» در همه این آثار دیده می­‌شود، ولی با واکاوی انگیزه­‌های مولفان و معیار انتخاب­های کلام امام علی علیه السلام در مستدرکات، می­‌توان به تفاوت­هایی در نوع رویکرد ایشان پی­برد. در خصوص مستدرک میرجهانی، واکاوی جریان­های سیاسی و مذهبی دوره او، می­‌تواند زوایای دیگری از لایه‌­های پنهان کتاب را فراروی مخاطب بگشاید. انگیزه محوری میرجهانی در تدوین چنین اثری، احتجاج با جریان­های غیرشیعی اعم از اهل سنت، بهائیت و ... بوده است. با تکیه بر تحلیل جریان­های عصر میرجهانی و تلاش بر بازخوانی کتاب او، شاهد نوع جدیدی از مستدرک نهج­ البلاغه با رویکرد احتجاجی می­‌باشیم.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. ابن اثیر، علی، 1386ق. الکامل فی التاریخ، به کوشش تورنبرگ، بیروت: دار صادر.
    2. ابن فارس، احمد، 1404ق، معجم مقاییس اللغة، مصر: شرکة مکتبة مصطفی البابی و اولاده.
    3. ابن منظور، محمد،1410 ق، لسان العرب، بیروت:دارصادر.
    4. اعظمی، محمد ضیاء­الرحمن، 1420ق، معجم مصطلحات الحدیث و لطائف الاسانید، ریاض: مکتبه اضواء السلف.
    5. أبوزهو، محمد، 1378ق، الحدیث و المحدثون، قاهره: دار الفکر العربی.
    6. ابن ­ابی ­الحدید، عبدالحمید،1385ق، شرح نهج ­البلاغه، به تحقیق ابراهیم محمدابوالفضل، بیروت: داراحیاء الکتب العربیة.
    7. ابن حنبل، احمد،1403ق، فضائل الصحابه، تصحیح وصی الله بن محمد عباس، مکه، جامعه ام القری.
    8. أسود، محمد،1429 م، الاتجاهات المعاصرة فی دراسة السنة النبویة فی مصر وبلاد الشام، دمشق: دارالکلم الطیب.
    9. امینی، داود، 1382ش، چالش­های روحانیت با رضاشاه، تهران: نشر سپاس.
    10. انصاری، محمد علی، 1344ق، محمد پیغمبرصلی‌اللّه علیه و آله شناخته شده، قم:چاپ حکمت.
    11. بَسوی، یعقوب، 1396ق، المعرفه و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، مطبعه الارشاد.
    12. پاکتچی، احمد، 1392ش، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام .
    13. بلاغی، سید عبدالحجه، 1327ش، تذکره عرفا، تهران: چاپخانه مظاهری.
    14. جعفریان، رسول، 1383ش، جریان­ها و سازمان­های مذهبی سیاسی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ پنجم.
    15. حسینیان، روح­الله، 1382ش ، سه سال ستیز مرجعیت شیعه، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    16. جازاری معموئی، سعید، 1384ش ، نقد جاودان: نظری به زندگانی علامه میرجهانی، قم: انتشارات نصایح.
    17. خوانساری، محمدباقر، بی­تا ، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: انـتشارات اسـماعیلیان، ج ٢.
    18. الخطیب الحسینی، عبدالزهراء، 1405ق ، مصادر نهج ­البلاغه و مصادره، بیروت: دار الاضواء.
    19. حسن علی، عادل، 1424ق، الامام الحاکم النیسابوری و کتاب، قاهره: موسسه المختار.
    20. خطیب بغدادی، احمد، 1971‌م ، شرف اصحاب الحدیث، به کوشش محمدسعید خطیب اوغلی، آنکارا: انتشارات دانشگاه آنکارا.
    21. خلال، احمد، 1410ق ، کتاب السنه، به کوشش عطیه زهرانی، ریاض: دارالرایة.
    22. شهیدی، سیدجعفر، ۱۳۶۲ش ، زندگانی فاطمه زهرا، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    23. فخررازی، محمد،‌ ۱۴۲۰ق ، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    24. طباطبایی، محمدحسین، ۱۴۱۷ق ، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    25. یاقوت حموی، ۱۹۹۵ق ، معجم البلدان، بیروت: دارصادر.
    26. طبری، محمد، 1387ق ، تاریخ الامم و الملوک، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دارالمعارف.
    27. شافعی، محمد، 1400ق ، الام، بیروت: دارالفکر.
    28. ذهبی، محمد، 1413ق ، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تد مری، بیروت: دارالکتاب العربی.
    29. کسروی، احمد،1323 ش، شیعی گری: بخوانند و داوری کنند، تهران: چاپخانه پیمان.
    30. رهنما، زین العابدین، 1336ش ، پیامبرصلی‌اللّه علیه و آله، تهران: انتشارات زوار.
    31. مهرین شوشتری، عباس، 1324ش ، خاتم النبیین صلی‌اللّه علیه و اله و آموزش اسلام، تهران: کلاله خاور.
    32. رشیدرضا، محمد، 1990م ، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
    33. البنّا، جمال(الف) ، 2011 م ، قضایا قرآنیة، بیروت: الانتشار العربی.
    34. البنّا، جمال(ب)،2011 م، تجرید البخاری و مسلم من الاحادیث التی لا تلزم، بیروت: الانتشار العربی.
    35. عبده، محمد، 1974م ، الاعمال الکاملة للامام محمد عبده، بیروت: چاپ محمد عماره.
    36. زعیم الدوله تبریزی، محمد مهدی خان، 1346ش ، مفتاح باب الابواب یا تاریخ باب و بهاء، ترجمه حسن فرید گلپایگانی، تهران: موسسه مطبوعاتی فراهانی.
    37. غفاری، پروین، 1376ش ، تا سیاهی در دام شاه، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
    38. خاطرات ارتشبد حسین فردوست، 1368ش، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران: انتشارات اطلاعات، موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
    39. نبوی، عبدالامیر، 1386ش، دین و دولت در دوره پهلوی دوم، ضمن کتاب بررسی و نقد مبانی سکولاریسم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق و پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
    40. نبوی رضوی، مقداد، 1396ش ، اندیشه اصلاح دین در ایران، تهران: انتشارات شیرازه کتاب ما.
    41. گروه مولفین، 1375ش، سلسله پهلوی، و نیروهای مذهبی، به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه عباس مخبر، تهران: طرح نو.
    42. کاتوزیان، محمدعلی،1360 ش، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی، تهران.
    43. طبری، احسان، 1360ش ، ایران در دو سده پیشین.
    44. شریف­رازی، محمد، ۱۳۵۲ش ، گنجینه دانشمندان ، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    45. یوسفی اشکوری، حسن، 1361ش ، «آل­طبا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، تهران: انتشارات دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.
    46. مجلسی، محمد باقر،1410ق ، اجازات الحدیث، قم: مکتبه آیه­الله­المرعشی النجفی العامه.
    47. مدرسی طباطبایی، حسین، ١٣٦٨ش ، مقدمه‌­ای‌ بر فقه شیعه، ترجمه محمد آصف‌ فکرت‌، مشهد‌: بـنیاد‌ پژوهش‌­های آستان قدس‌ رضوی‌، ج ١.
    48. نجف‌زاده بار­فروش، محّمد باقر، 1373ش، دانش حدیث‌، تهران‌: ماجد.
    49. معارف، مجید، 1383ش ، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: سمت و دانشکده علوم حدیث.
    50. گلدسیهر، اگناز، بی تا، العقیدة والشریعة فی الاسلام، ترجمه محمد یوسف و آخرون،مصر: دارالکتب.
    51. موتسکی، هارالد، 1389ش ، «حدیث پژوهی در غرب»، خاستگاه و تطور حدیث اسلامی، ترجمه مرتضی کریمی ­نیا.
    52. میرجهانی، محمدحسن، 1388ق ، مستدرک نهج ­البلاغه موسوم بمصباح ­البلاغه فی مشکوة الصیاغة، تهران.

     

    مقالات

    1. آقایی، سیدعلی، «قرآن­ بسندگی و انکار حجیت حدیث»، مجله معرفت کلامی، سال اول، شمار سوم، پاییز 1389ش.
    2. پاکتچی، احمد،1367ش، «بدعت»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بروجردی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
    3. حسنی ­نسب، مرتضی، مقاله روابط ایران و عربستان در دوره پهلوی، دانشنامه پژوهشکده باقرالعلوم، http://pajoohe.ir
    4. راد، علی، «مستدرک ­نگاری، گونه ­شناسی نمونه ­های برتر مستدرکات حدیثی»، مجله مشکوة، پاییز 1387، شماره 100.
    5. رنجبر عمرانی، حمیرا، انجمن قلم ایران، مطالعات تاریخی، شماره 18، 1386ش.
    6. شاخت، جوزف، «ارزیابی مجدد احادیث اسلامی»، ترجمه محمدحسن محمدی مظفر، فصلنامه علوم حدیث، دانشکده علوم حدیث، سال نهم، زمستان 1383، ش 34.
    7. «علی­اکبر حکمی ­زاده»، ویکی ­پدیا.