اوصاف علم امام در نهج‌البلاغه در پرتو تعارض زدایی از ادلّه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی کارشناسی ارشد، هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیة

2 استادیار،عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

یکی از موضوعات اعتقادی شیعیان علم ویژه امام به امور غیبی است. از قرن سوم با تدوین برخی از کتب حدیثی و نقل احادیث مربوط به علم غیب امام، زمینه طرح علمی این موضوع فراهم شد. آنچه قابل توجه است گزارش‌های تاریخی به ظاهر متعارض می‌باشد که گاهی علم غیب را از امام، نفی و گاهی آن را برای امام ثابت می‌کند. بخشی از آن گزارش‌های متعارض را سید رضی (ره) در «نهج البلاغه» گردآورده است که البته با یک نگاه دقیق نه تنها تعارضی میان آنها وجود ندارد بلکه با تبیین صحیح مفهوم «علم غیب» به راحتی قابل جمع هستند. با وجود برخی از پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، در مورد برداشت متفاوتی که از این گزارش‌ها بدست می‌آید و همچنین راه حل آن، پژوهش خاصی صورت نگرفته است. در این مقاله که به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از منابع تاریخی و حدیثی و همچنین شروح نهج‌البلاغه صورت گرفته است با هدف رفع ابهام درباره علم غیب امام علاوه بر بررسی راه‌های جمع میان این گونه گزارش‌ها به مفهوم دقیقی درباره «علم غیب خداوند» و «علم غیب امام» دست پیدا کرده‌ایم که در آن، علم غیب الهی دارای چهار ویژگی استقلال، تفصیل، قطعیت و فعلیت است در صورتی که علم غیب امام دارای عدم استقلال، اجمالی بودن، تغییرپذیری و شأنی بودن می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن الکریم

    .نهج البلاغه،مترجم، سید جمال الدین دین پرور، 1379ش، تهران: بنیاد نهج البلاغه

    1. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، 1404ق، شرح نهج البلاغة ابن أبی الحدید، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم. ج 1و 5 و 10. قم: منشورات مکتبة آیة الله مرعشی نجفی‏.
    2. ابن شهرآشوب، 1379ق، المناقب، ج3. قم: انتشارات علامه.
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، ج1. بیروت: دار صادر.
    4. بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1404ق، شرح نهج البلاغة، ج1 و2 . طهران: نشر الکتاب.
    5. بحرانى، سید هاشم، 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 1. طهران: بنیاد بعثت.
    6. حمیری، عبد الله بن جعفر، 1413ق، قرب الإسناد، قم: مؤسسة آل البیت.
    7. خویى، میرزا حبیب الله، 1400 ‏ق، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تحقیق؛ ابراهیم، میانجى، ج6 ‏. تهران‏: مکتبة الإسلامیة.
    8. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، 1412ق، ‌مفردات ألفاظ القرآن، بیروت:دارالعلم - دمشق:الدار الشامیة.
    9. صانعی، ن س و صانعی، س ح ، 1385ش، پاسخ به شبهات در شبهاى پیشاور، ج1. تهران: نشر مشعر.
    10. صدوق، محمد بن على، 1362ش، الخصال، تحقیق و تصحیح: على اکبر غفارى، ج 1. .قم: جامعه مدرسین.
    11. صدوق، محمد بن على، 1376ش، الأمالی، طهران: کتابچی.
    12. صفار، محمد بن حسن، 1404ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمدb قم: مکتبة آیة الله المرعشى النجفى‏.
    13. طباطبایی، سید محمد حسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن ، ج 7 و 11. قم: جامعه مدرسین.
    14. طبرسی، احمد بن حسن، 1403ق، الاحتجاج على أهل اللجاج‏، ج 2. مشهد: نشر مرتضی.
    15. طبرسی، فضل بن حسن، 1372ش، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 5 و8 . طهران: انتشارات ناصر خسرو.
    16. طبری، محمد بن جریر،1387ق، تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)، ج 5. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    17. طبری، محمد بن جریر،1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج1. بیروت: دار المعرفة.
    18. کلینی، محمد بن یعقوب، ‏1429ق، الکافی، ج1 و 9. قم: دار الحدیث.
    19. کشى،‏ محمد بن عمر، 1348ق، رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
    20. مجلسی، محمد باقرمحمد بن تقی، 1403ق، بحار الأنوار، ج 42. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    21. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، 1413ق ، الإختصاص‏، قم: انتشارات کنگره شیخ مفید.
    22. مفید، محمد بن محمد بن نعمان. 1413ق، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم: انتشارات کنگره شیخ مفید.
    23. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، 1374ش، تفسیر نمونه، ج 25. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    24. نادم، محمد حسن، 1388ش، علم امام، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
    25. سبحانی، جعفر، 1376ش، نهج‌البلاغه و آگاهی از غیب، قم بنیاد نهج البلاغه.