تحلیل و بررسی دیدگاه شارحان نهج‌البلاغه در تعیین مصداق خطبه 912 با رویکرد نقادانه به پنداره ستاییدن امام علی علیه السلام از خلیفه دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیاردانشگاه علوم و معارف قران کریم

2 کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

امام علی j در خطبه «219» نهج‌البلاغه به گونه سر بسته سخنانی را در مدح فردی نامشخص بیان فرموده که سبب اختلاف میان مذاهب اسلامی شده است. بر این اساس، برخی استناد آن به حضرت علی j را نپذیرفته و به جعلی بودن آن قائل شده‌‌اند؛ امّا بر اساس نظریه درست، این خطبه اصالت دارد و انتساب آن به امیر مؤمنان j صحیح است.
درباره مصداق حقیقی این خطبه، دیدگاه‌های گوناگونی ارائه شده است. برخی اندیشمندان، بدون تلاش برای یافتن حقیقت، در این باره سکوت اختیار کرده‌اند. دسته‌ای نیز نامحققانه، مصادیقی دور از واقعیت نظیر پیامبر اکرم a سلمان و... را آورده‌اند. بیش‌تر دیدگاه های ارائه شده، مصداق واقعی این خطبه را خلیفه دوم دانسته‌اند؛ امّا در چرایی تمجید وی از سوی امام علی j اختلاف است. اندیشمندان اهل تسنن، همسو با مذهب خود، این ستایش علوی را مؤیدی برای حقانیت خلافت خلیفه و مذهب خود پنداشته‌اند؛ امّا به باور عالمان امامیه، مدح خلیفه دوم از سوی امیرمؤمنان j از باب تقیه یا توریه بوده است. دیدگاه تقیه‌ای بودن خطبه به سبب دارا نبودن شرائط تقیه، پذیرفتنی نیست، از این رو بهترین و استوارترین نظریه در این باب، توریه‌ای بودن این خطبه با توجه به اوضاع سیاسی آن عصر است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن کریم

    .نهج البلاغه، 1378ش، مترجم: سیدعلینقی فیض الاسلام، تهران: مؤسسه چاپ و نشر تالیفات فیض الاسلام.

    1. ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، 1377ش، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبة آیت الله مرعشی نجفی.
    2. ابن اثیر، مبارک بن محمد جزری، 1421ق، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ریاض: دار ابن الجوزی.
    3. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، بی تا، غریب الحدیث، بی جا.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
    5. ابن میثم بحرانی، کمال الدین میثم بن علی، 1362ش، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا: نشر الکتاب الاسلامی.
    6.  1375ش، ترجمه شرح نهج‌البلاغه، مترجم: قربانعلی محمدی مقدم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    7. بحرانی، سید ‌هاشم بن سلیمان، 1416ق، البرهان. طهران: بنیاد بعثت.
    8. بیهقی انصاری، علی بن زید،1380ش، معارج نهج‌البلاغه. تحقیق: اسعد الطیب. قم: بوستان کتاب.
    9. تبریزی، میرزا جواد، 1422ق، الانوار الالهیه فی المسائل الإعتقادیه. قم: دارالصدیقه الشهیده.
    10. جعفری، سیدمحمد مهدی، 1380ش، پرتوی از نهج‌البلاغه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    11.  بی‌تا، پژوهشی در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، تهران: قلم.
    12. جوینی، عزیزالله(مصحح)، 1377ش، ترجمه نهج‌البلاغه،(مترجم نامعلوم)، تهران: دانشگاه تهران.
    13. جحاف ، یحیی بن ابراهیم. 1380ش. ارشاد المؤمنین، قم: دلیل ما.
    14. خویی، سید ابوالقاسم، 1413ق، معجم رجال الحدیث، قم: آثار الشیعه.
    15. دخیل،علی محمدعلی، 1409ق، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دارالمرتضی.
    16. دشتی، محمد،1379ش، ترجمه نهج البلاغه، قم: مؤسسه امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
    17. زمخشری ، محمدبن عمر، بی‌تا، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    18. سرخسی، علی بن ناصر، 1415ق، اعلام نهج‌البلاغه، تحقیق:عزیزالله عطاردی، طهران: نشر عطارد.
    19. صبحی، صالح، بی تا، فرهنگ لغات نهج‌البلاغه، مترجم: مصطفی رحیمی‌نیا. تهران: اندیشه اسلامی.
    20. طبرسى، احمد بن على، 1403 ق، ‏الإحتجاج على أهل اللجاج‏، مشهد: نشر مرتضى.
    21. طبری محمد بن جریر، 1387ق، تاریخ الطبری، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم ، دار التراث، بیروت.
    22. عبده، محمد، بی تا، شرح نهج‌البلاغه، قاهره: الاستقامه.
    23. فقیهی، علی اصغر،1380ش، ترجمه نهج البلاغه، قم: مشرقین.
    24. فولادوند، محمدمهدی،1380ش، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران: صائب.
    25. قرشی، علی اکبر، 1385ش، آیینه نهج‌البلاغه، تهران: حقیقت.
    26. قزوینی، ملاصالح، 1380ش، شرح نهج البلاغه، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    27. مغنیه، محمدجواد، 1999م، فی ظلال نهج‌البلاغه، بیروت: دارالعلم الملایین.
    28. مکارم، ناصر، 1384ش، پیام امام (ترجمه و شرح نهج‌البلاغه)، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
    29. نقوی قاینی، محمد تقی، 1384ش، مفتاح السعاده فی شرح نهج‌البلاغه. تهران: قائن.
    30. نواب لاهیجی، میرزا محمدباقر، بی تا، شرح نهج‌البلاغه. تهران.
    31. المزی، جمال الدین، 1400ق، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    32. میلانی، سید محمد علی حسینی، 1401ق، صد و ده پرسش، مشهد: دار التبلیغ الإسلامی.
    33. هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله، 1434ق، منهاج البراعه فی شرح نهج‌ البلاغه، بیروت: دارالمحجة البیضاء.

    مقالات

    1. بروجردی، مصطفی،1380ش، نگاهی به شرح‌های نهج البلاغه، قبسات، 19، 126.137.
    2. مردانی، مهدی، 1390ش، اعتبارسنجی انگاره ستایش امام علی علیه‌السلام از خلیفه دوم بر پایه خطبه 228 نهج‌البلاغه، مجله علوم حدیث، بهار و تابستان 1390 . شماره 59 (25 صفحه . از 45 تا 69).