بازتاب اندیشه ومنش سیاسی امام علی علیه السلام در آیینه "خطبه شقشقیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس

2 عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بجنورد.( نویسنده مسئول)

چکیده

نسبت سنجی بین خطبه شقشقیه وکلیت میراث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرمؤمنان علیه السلام، سنت فرهنگی اسلام را در قالب معرفت سیاسی امامت و ولایت پدیدار می­سازد. این داوری از آن رو اهمیت می­یابد که "خطبه ناتمام شقشقیه" را از سویی می­توان آیینه تمام نمای مهم­ترین تحولات سیاسی­ و اجتماعی­ دانست که نه تنها در جامع نهج­البلاغه که در کلیت میراث خاندان عصمت بازتاب یافته است و از سویی دیگر، می­توان آن را به مثابه تصدیق کننده راستین مسائلی دانست که زوایایی از فکر و فلسفه راستین زندگانی را در علم و عمل دینی- حکومتی امام علی علیه السلام ترسیم می­کند. بدین سان، درمسیر اولیه ارائه پاسخ به این پرسش که وجود تقارن معنایی وتناسب محتوایی در بین میراث فرهنگی امامj و خطبه سوم نهج البلاغه در خصوص آسیب شناسی حکومت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و تحولات جامعه عصر آن حضرت حامل چه پیامی است؟ امکان این فرضیه فراهم می­شود که امیرمؤمنان علیه السلام در اندیشه سیاسی و کنش­های سیاسی و اجتماعی خود دارای ملاحظاتی اساسی و تعیین کننده بود که از جهان بینی توحیدی، عقلانیت مدنی و درایت سیاسی آن حضرت ناشی شده و براساس "آموزه­های اسلام" مبتنی بر قرآن کریم و سنت پیامبر اکرمk قوام یافته و بیانگر نگاه متعالی و انسانی او به سیاست و رهبری جامعه و ارتباط صیانت ذات حضرتش با آن است. چنین فرضیه­ای رساننده این معناست که وحدت نظر و عمل در همه شئون اعتقادی و سیاسی امیرالمؤمنین جریان یافته و در قالب "سیاست متعالی" و"صیانت ذات"1 که بدون  تردید مهم­ترین ارکان رهبری و حکمرانی راستین در یک جامعه دینی محسوب می­شود متجلی گردیده است. در مسیر اخذ این معنا روش تفسیری "هرمنوتیک عام" را به منزله چارچوب روشی این نوشتار برگزیده­ایم تا به واسطه آموزه­های شلایرماخر بتوانیم عمل تفسیر متن (خطبه شقشقیه) را در تبیین موقعیت زیست دینی- سیاسی گوینده آن، معطوف به شرایط زمینه­ای متن به کار گیریم.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    .قرآن کریم

    .نهج البلاغه ، 1384ش، سید رضی ، ترجمه: سید جعفر شهیدی، تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.

    .نهج البلاغه ، 1389ش، گرد آوری و تالیف سید رضی ، ترجمه محمد دشتی ، قم : انتشارات اشکذر.

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، 1375ش، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
    2. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، 1404ق، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم،چاپ اول، قم:‌ کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    3. ابن شعبه حرانی، حسن‌بن علی،1380ش، تحت العقول عن آل‌الرسول صلی‌الله علیه و آله ، ترجمه: بهراد جعفری، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    4. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (بی تا)، المناقب ، تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی و محمد حسین آشتیانی، قم: انتشارات علامه.
    5. ارسطو، 1364ش، سیاست، ترجمه: حمید عنایت، چاپ چهارم، تهران: انتشارات کتابهای جیبی.
    6. اسپینوزا، باروخ، 1392ش، اخلاق ، ترجمه محسن جهانگیری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    7. إلیاده، میرچا، 1375ش، دین پژوهی، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    8. آمدی، عبدالواحد بن محمد، 1378ش، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه و شرح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    9. بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1391ش، شرح نهج ­البلاغه، ترجمه:سید محمد صادق عارف و حبیب روحانی. مشهد: آستان قدس رضوی.
    10. بحرانی، هاشم بن سلیمان(بی­تا)، البرهان فی تفسیرالقرآن، قم: بنیاد بعثت.
    11. برن، ژان، 1362ش، فلسفه رواقی، ترجمه: ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیر کبیر.
    12. بشیریه، حسین، 1374ش، انقلاب و بسیج سیاسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    13. پورنجاتی، یعقوب، 1382ش، قاعده زرین کانت ، تهران : امیرکبیر.
    14. جعفری، محمد تقی، 1389ش، (ب)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    15. جعفری، محمدتقی، 1389 ش،(الف)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
    16. جعفری، محمدتقی، 1389ش، حکمت اصول سیاسی اسلام ( ترجمه و تفسیر فرمان مالک اشتر)، تهران: بنیاد نهج البلاغه.
    17. جمشیدی، محمدحسین، 1385ش، رخ اندیشه، کتاب اول: روش شناسی شناخت اندیشه های سیاسی، تهران: کلبه معرفت.
    18. جمشیدی، محمدحسین، توکلی امید ، 1398ش، رابطه سیاست و اخلاق در اندیشه امام خمینی(ره)، تهران: موسسه چاپ و نشر عروج.
    19. حسینی خطیب، سید عبدالزهراء، 1409ق، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، بیروت: دارالزهراءعلیها‌السلام .
    20. حشمت زاده، محمدباقر، 1377ش، انقلاب اسلامی و جمهوریت، تهران: سازمان فرهنگی انقلاب اسلامی.
    21. خمینی(امام)(ره)، سید روح الله، 1378ش، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    22. خوارزمی، موفق بن احمد ، 1411ق، المناقب، قم: موسسة النشرالاسلامی.
    23. دمیری، محمد بن موسی، 1424ق، حیاة الحیوان الکبری، محقق احمد حسن بسج، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    24. راوندی، قطب الدین سعید بن هبة الله، 1364ش، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تحقیق:سید عبد الطیف کوهکمری، به اهتمام سید محمود مرعشی، قم: مکتبة آیه الله العظمی مرعشی نجفی.
    25. سربازی، محمد عمر، 1381ش، خلفای راشدین از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، سنندج : نشر احمد.
    26. سعیدی روشن، محمّدباقر، ۱۳۸۳ش،تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    27. سید بن طاووس، سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس ، 1409ق، الیقین، تحقیق: محمدباقر انصاری، قم: دارالکتاب.
    28. شاکر، محمّدکاظم، 1382ش، مبانی و روش‌های تفسیری. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
    29. شریعتی، علی ، 1357ش، امت و امامت، تهران: انتشارات قلم.
    30. شریف قرشى‏، باقر، 1413ق، حیاة الإمام الحسن بن على علیه‌السلام ،‏ بیروت‏: دار البلاغة.
    31. شهیدی، سیدجعفر، 1376ش، علی از زبان علی(زندگانی امیر المؤمنین علیه‌السلام  ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    32. طبرسی، احمد بن علی، 1403ق، الاحتجاج، تصحیح: محمد باقر خراسانی، مشهد: نشر مرتضی.
    33. طبرسی، حسن بن فضل،1370ش، مکارم الاخلاق، قم: انتشارات شریف رضی.
    34. طبری، محمد بن جریر، 1362ش، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
    35. عبدالمقصود، عبدالفتاح،1350ش، الامام علی ابن ابی طالب (تاریخ تحلیلی نیم قرن اسلام)، ترجمه: سیدمحمود طالقانی و سید محمد مهدی جعفری، تهران: شرکت سهامی انتشار .
    36. عقاد، عباس محمود، 1349ش، شخصیت حضرت علی علیه‌السلام ، ترجمه سید جعفر غصبان، انتشارات ماه نو.
    37. فارابی، ابونصرمحمد، 1364ش، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
    38.  2002م، آراء اهل المدینة الفاضلة، چاپ دوم، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
    39. قیومی اصفهانی، جواد، 1379ش، صحیفه الحسن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    40. کانت، امانوئل، 1388ش، درس های فلسفه اخلاق، ترجمه منوچهرصانعی دره بیدی، تهران: انتشارات نقش و نگار.
    41. گر، تد رابرت، 1388ش، چرا انسان ها شورش می­کنند؟، ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    42. مکارم شیرازی، ناصر، 1394ش، ترجمه خطبهٔ حضرت زهرا (خطبه فدکیه)، قم: سازمان اوقاف و امور خیریه.
    43. منقری، نصر بن مزاحم،1370ش، وقعه صفین ، ترجمه پرویز اتابکی ، تهران : آموزش اسلامی.
    44. نَش، کِیت،1390ش، جامعه شناسی معاصر( جهانی شدن ، سیاست ، قدرت) ، ترجمه: محمد تقی دلفروز ، تهران : نشر کوپر.
    45. واقدی، محمد بن عمر، 1361ش، المغازی ، ترجمه محمود مهدوی دامغانی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی.
    46. یزدی نژاد، زهرا، 1381ش، گدازه ها (برداشتی از خطبه شقشقیه در نهج البلاغه)، تهران : نشر قو.
    47. یعقوبی، احمد بن یعقوب بن واضح، 1371ش، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    مقالات و پایان نامه

    1. امامی فر، علی، 1379ش، «اشارات تاریخی امام علی علیه‌السلام در خطبه شقشقیه»، معرفت، شماره 39، آذر و دی.
    2. پناهنده، مریم، 1391ش، قانون صیانت ذات( تحلیل و بررسی نظرگاه اسپینوزا در باب صیانت ذات)، پایان نامه کارشناسی ارشد، قم:دانشکده فقه و فلسفه پردیس قم.
    3. جمشیدی، محمدحسین، 1394ش، «سیاستگذاری سیاست در دو سنت شرقی و مدرن با تاکید بر مفهوم، کارکرد و غایت »، مدرسه اسلامی علوم سیاسی، شماره 7و8، شهریور و مهر.