تعالی عقلانی زنان؛ جستاری در خوانش اندیشه و سیره علوی در باب فعالیت فرهنگی زنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ایران، تهران،دانشگاه پیام نور،دانشجوی دکتری نهج البلاغه

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه پیام نور

3 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

از ظاهر اقوال امام علی علیه السلام، نگرشی منفی نسبت به زنان در برخی اذهان شکل گرفته که با بررسی سیره در کنار اقوال، به دست می‏آید، زن در اندیشه امام علیه السلام برگرفته از نگاه قرآنی بوده و از کرامت انسانی برخوردار است. امام علیه السلام با تصدی حکومت، در پی انقلابی دیگر با همان مبانی و اصول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برآمد. آنچه برای حضرت در فرصت چندساله حکومت مهم بود، حضور عالمانه و جدی در صحنه فرهنگی بود. امام علیه السلام، برای نیل به اهداف عالی در زمینه فرهنگی، دست به اقدامات زیربنائی زد که زنان در آن جایگاه ویژه و نقش مهّمی ایفا نمودند. مبارزه با جهل عمومی و ارتقای سطح علمی افراد جامعه به خصوص بانوان، مبارزه با سنت های جاهلی احیا شده درباره زنان و در نهایت فعالیت های ایشان به منظور اعتباربخشی به جایگاه انسانی زنان، از جمله فعالیت های فرهنگی علوی در خصوص احیاء مقام و حفظ جایگاه زن قلمداد می گردد. این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی و مبتنی بر داده‏های تاریخ، خاصه متون مکتوب و صادره از امامj، غبارزدائی از چهره زن و فهمی صحیح از اندیشه‏‌ها و آموزه‏های علوی را رسالت خود می‏داند و می‏کوشد، اندیشه‏‌های حضرت در باب زنان را بازخوانی کند. مهمترین رهاورد این پژوهش، آن است که نگاه امام علیه السلام به زنان، فاقد هر نوع تبعیض‏ نگری جنسیتی بوده و حضرت در سطحی در خور و سزاوار زنان، آنان را در فعالیت های اجتماعی مشارکت داده و نقش آفرین ساخته است و برای مشارکت اجتماعی زنان همواره بسترهای مناسب را در جامعه فراهم نمود تا آنان بتوانند بدون دغدغه‏‌ای به فعالیت بپردازند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن

    .نهج البلاغه

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، 1404ق، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    2. ابن اثیر، علی بن محمد، 1409ق، اسدالغابه، بیروت: دارالفکر.
    3. 1367ش، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان.
    4. ابن بابویه(صدوق)، محمد بن علی، 1405ق، من لایحضره الفقیه، تحقیق: حسن خرسان، بیروت، دارالأضواء.
    5.  محمد بن علی،1376ش، امالی، مترجم: محمد باقر کمره ای، تهران: انتشارات کتابچی.
    6. 1377ش، الخصال، مترجم: محمد باقر کمره ای، تهران، انتشارات کتابچی.
    7. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی،1415ق، الإصابه فی تمییز الصحابه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    8. ابن حجر هیثمی، احمد بن محمد، بی‏تا، الصواعق المحرقه، قاهره: مکتبه القاهره.
    9. ابن حنبل، احمد بن محمد،1416ق، مسنداحمد، بیروت: موسسه الرساله.
    10. ابن فارس ، احمد بن فارس بن زکریا، 1404ق، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: محمد هارون، عبدالسلام،قم: مکتب الاعلام اسلامی.
    11. ابن کثیر، عماد الدین اسماعیل، 1398ش، البدایه والنهایه، بیروت: دارالفکر.
    12. ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم، 1366ق، لسان العرب، بیروت: داراحیاء التراث العربی
    13. ابن میثم، کمال الدین میثم،1375ش، شرح نهج البلاغه، مترجم: محمد صادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
    14. ازهری، محمد بن احمد،1421ق، تهذیب اللغه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    15. امینی، عبدالحسین،1436ق، گزیده‏ای جامع از الغدیر، تلخیص، تحقیق و ترجمه: محمد حسن شفیعی شاهرودی، قم: مؤسسه میراث نبوت.
    16. آلوسی، محمد بن عبدالله،1420ق، روح المعانی، بیروت: دار إحیاءالثراث العربی.
    17. باقری، خسرو، 1389ش، اصول تربیت اجتماعی در اندیشه امام علی علیه‌السلام کتاب تربیت اسلامی، قم: نشر تربیت اسلامی.
    18. بخاری، محمد بن اسماعیل،1410ق، صحیح بخاری، قاهره: وزاره الاوقاف.
    19. پیشوایی، مهدی، 1393ش، سیره پیشوایان، قم: موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق علیه‌السلام .
    20. تبریزی، محمدحسین بن خلف،1380ش، برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معینی، تهران: نشر نیما.
    21. جمعه، احمد خلیل،1412ق، نساء من عصر النبوه، بیروت: دار ابن کثیر.
    22. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1404ق، الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطارف، بیروت: دارالعلم للملایین.
    23. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، 1420ق، المستدرک علی الصحیحین، بیروت:المکتبه العصریه.
    24. حر عاملی، محمد بن حسن،1416ق، وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت علیهم‌السلام .
    25. حسون، محمد و ام علی مشکور،1421ق، اعلام النساء المومنات، طهران: اسوه.
    26. خوئی، حبیب الله،1400ق، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران: المکتبه الإسلامیه.
    27. دهخدا، علی اکبر، 1377ش، لغت نامه ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    28. ذهبی، محمد بن احمد،1414ق، سیراعلام النبلاء، بیروت: موسسه الرساله.
    29. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1406ق،مفردات الفاظ القرآن، تصحیح:صفوان داوودی، بیروت: دارالشامیه.
    30. روح‌الامینى، محمود،1374ش، مبانى انسان‌شناسى، تهران: نشرعطاء.
    31. زمحشری، محمود بن عمر،1399ق، اساس البلاغه، بیروت: دار صادر.
    32. 1391ش، کشاف، مترجم: مسعود انصاری‌خوشابر، تهران: ققنوس.
    33. ستوده، هدایت‌اللّه، کمالى، ایرج، 1383ش،جامعه‌شناسى با تأکید بر دیدگاه‌هاى کارکردگرایى، تضاد و کنش متقبل اجتماعى، تهران: نداى آریانا.
    34. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر،1404ق، الدرالمنثور، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی.
    35. صنعانی، عبدالرزاق بن همام،1403ق، المصنف، بیروت: نشر المجلس العلمی.
    36. طباطبایی، سید محمد حسین، 1374ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    37. طباطبایی، سید محمد حسین، بی‏تا، روابط اجتماعی در اسلام، ترجمه: محمد جواد حجتی کرمانی، تهران: انتشارات بعثت.
    38. طبرسی، فضل بن حسن،1370ش، مکارم الاخلاق، قم:انتشارات شریف رضی.
    39. طوسی، محمد بن حسن،1365ش، تهذیب الاحکام، طهران: دارالکتب الاسلامیه.
    40. فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى،1383ش، المحجة البیضاء، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    41.  ‌1406 ق‌،‌ الوافی، اصفهان:‌ کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علىj.
    42. فیومی، احمد بن محمد،1414ق، المصباح المنیر، قم: دار الهجره.
    43. قمی، عباس بن محمدرضا، 1388ش، سفینه البحار، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
    44. کحاله، عمر رضا، 1982م، اعلام النساء، بیروت: موسسه الرساله
    45. کلینی، محمد بن یعقوب،1367ش، الاصول من الکافی، طهران:، دارالکتب الاسلامیة.
    46. کوئن،بروس،1375ش، مبانى جامعه‌شناسى، ترجمه و اقتباس: غلامعباس توسلى و رضا فاضل، تهران: انتشارات سمت.
    47. متقی هندی، علی بن حسام الدین،1409ق،کنزالعمال، بیروت: موسسه الرساله.
    48. مجلسی، محمد باقربن محمدتقی،1403ق، بحار الانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    49. محلاتی، ذبیح الله،1396ش، ریاحین الشریعه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    50. محمد حمزه، محمود، علوان، حسن، 1372ق، تفسیر القرآن الکریم (غایه البیان فی تفسیر القرآن الکریم)، قاهره: دارالمعارف.
    51. محمدی ری شهری، محمد،۱۳۷۸ش، میزان الحکمه، ترجمه: حمیدرضا شیخی، قم: دارالحدیث.
    52. مشکور، ام علی،1413 ق، اشعار النساء المؤمنات، قم: انتشارات سعید بن جبیر.
    53. مشیری، مهشید، 1396ش، فرهنگ زبان فارسی، تهران: نشرنگاه.
    54. معلوف،لویس ، 1387ش، فرهنگ جامع نوین، مترجم: احمدسیاح، مقدمه: حسن حسن‌زاده‌آملی، محمدتقی جعفری‌تبریزی،تهران: نشراسلام.
    55. معین، محمد، 1376ش، فرهنگ فارسی،تهران: انتشارت امیرکبیر.
    56. مفید، محمد بن محمد،1388ش، الارشاد، مترجم؛ حسن موسوی مجاب، قم: نشر سرور.
    57. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران،1390ش، پیام امام أمیرالمؤمنین علیه‌السلام ، قم: دارالکتب الإسلامیه.
    58. نعمانی، محمد بن ابراهیم، 1397ش، الغیبه، تصحیح؛ علی اکبر غفاری، طهران: مکتبه الصدوق.

    یعقوبی، احمد بن اسحاق، بی‏تا، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.