کاربست مطالعات زبان شناختی بر فهم نوین نهج البلاغه-مطالعه موردی جلوه گفتاری زبان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری، علوم قرآن و حدیث ؛ دانشگاه الزهرا(س)

2 استاد علوم قرآن وحدیث دانشگاه الزهرا سلام الله علیها (نویسنده مسئول)

چکیده

مطالعات میان رشته‌ای از موضوعات جدید در علم محسوب می‌شود که برآیند پیچیدگی مسائل و غیرخطی بودن روابط اجتماعی میان حوزه‌های مختلف معرفت است که شناخت آنها را از طریق روش‌های رشته‌ای تقریباً غیر ممکن ساخته است. علوم انسانی نیز به جهت آن که غیر خطی بودن روابط در آن‌ها بارزتر است، نیاز بیشتری به استفاده از روش میان رشته‌ای برای پیش‌برد اهداف خود دارد. یکی از این روش‌ها بهره‌‌گیری از مطالعات شناختی و به ویژه زبان‌شناسی شناختی است. در این رشته، نظریه نوین «استعاره مفهومی» ارائه شده است که می‌توان از این نظریه در مطالعات دینی استفاده نمود. در پژوهش حاضر ابتدا به معرفی این نظریه ضرورت کاربست آن در مطالعات نهج‌البلاغه پرداخته می‌شود؛ سپس با بررسی مفهوم «گفتار» در نهج‌البلاغه بر اساس نظریه استعاره مفهومی، به تأثیر این دیدگاه بر نحوه فهم گزاره‌های دینی اشاره می‌شود. پرسش اصلی این است که مفهوم «گفتار» در نهج‌البلاغه، چگونه مفهوم‌سازی شده و بر درک چه حوزه‌هایی از معارف اثرگذار بوده است. به همین منظور ابتدا تمام عبارات مشتمل بر واژه«قول» استخراج و حوزه‌های مبدأ استعاره مفهومی آن بررسی گردید. بررسی عبارات استعاری مرتبط با این واژه بیانگر آن است که اولاً «گفتار» در نهج‌البلاغه، با استفاده از چند مفهوم مبدأ مانند شئ، ظرف مکان و... ساختاربندی شده و با بررسی عبارات استعاری حاوی مفهوم گفتار مشخص شد که این جلوه از زبان در نهج‌البلاغه، برای تبیین مفاهیم انتزاعی مانند آثار و تبعات سخن، اطاعت، اهمیت گفتار به موقع، دروغ، مجادله، انطباق قول و فعل و ... به کاررفته است؛ ثانیاً توسیع معنایی درباره مفهوم«گفتار»در نهج‌البلاغه در پرتو نظریه استعاره معاصر، رخ داده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    .قرآن کریم؛ ترجمه: ناصر مکارم شیرازی ، 1374ش، تهران‏: دارالکتب الإسلامیة.

    .نهج البلاغه، 1379ش، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات آل علیj

    1. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، 1404ق، شرح نهج البلاغه، تحقیق:محمد ابوالفضل ابراهیم، قم:کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی.
    2. ابن فارس، احمد بن فارس، 1404ق، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    4. فراشی، آزیتا، 1395ش، مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    5. تیلور، جان آر؛ لیتل مور، جانت، 2015 م، راهنمای زبان شناسی شناختی؛ مترجمان: وجیهه فرشی، نجمه فرشی، تهران: نشر نویسه پارسی.
    6. جرداق، جورج ، 1956م، الإمام علیّ علیه‌السلام صوت العدالة الإنسانیة، بیروت: دارالفکر الإسلامیه.
    7. دبیرمقدم، محمد ،1383ش، زبان شناسی نظری، تهران: انتشارات سمت.
    8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
    9. سعیدى روشن، محمدباقر، 1389ش، زبان قرآن و مسائل آن، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    10. طباطبایی، سید محمد حسین ، 1417ق، المیزان ­فی­ تفسیر القرآن، قم: جامعه ­مدرسین­ حوزه ­علمیه.
    11. طبرسی, فضل بن حسن,1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد5، طهران: انتشارات ناصرخسرو.
    12. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409ق، کتاب العین، قم:دارالهجرة.
    13. قائمی‌نیا، علیرضا، 1392ش، قرآن و معرفت شناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    14. قاسم زاده، حبیب الله، 1379ش، استعاره و شناخت، تهران: نشر فرهنگان.
    15. قرشی، علی اکبر، 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    16. معین، محمد، 1364ش، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    17. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، 1372ش، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    18. مصطفوی، حسن، 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    19. کووچش، زلتن، 1393ش، مقدمه ای کاربردی بر استعاره؛ ترجمه: شیرین پورابراهیم، تهران: انتشارات سمت.
    20.  1394ش، استعاره در فرهنگ: جهانی­ها و تنوع. چاپ اول، تهران: انتشارات سیاهرود.
    21. لیکاف، جرج و جانسون، مارک، 1395ش، استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. ترجمه:هاجر آقا ابراهیمی، تهران: نشر علم.
    22. ندیمی، محمدتقی ؛ بروج ، محمدحسن ،1380ش، آموزش و پرورش ابتدایی - راهنمایی و متوسطه. تهران: نشر مهرداد

    پایان نامه

    1. نورمحمدی، مهتاب، 1387ش، تحلیل مفهومی استعاره­ های نهج­ البلاغه: رویکرد زبان­ شناسی شناختی. استاد راهنما : فردوس آقا گلزاده، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس: تهران.

    مقالات

    1. افراشی، آزیتا و همکاران، «بررسی استعاره جهتی در زبان فارسی و اسپانیایی»؛ پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی؛ دوره3، شماره4، زمستان 1391، صص1-25.
    2. بهرامی، آرش و یادگارزاده، غلامرضا ، 1388ش، «روش ­شناسی پویایی سیستم در نظام آموزش عالی». ماهنامه علمی – تخصصی مدیریت تدبیر، شماره :203،فروردین.
    3. پورابراهیم، شیرین، 1395ش، «بررسی روش­های ترجمه استعاره­ های مبتنی بر طرح واره­ حرکتی در نهج ­البلاغه»؛ پژوهشنامه نهج ­البلاغه، شماره14.
    4.  1392ش، «چند معنایی واژه «ید» در متون دینی در پرتو نظریه استعاره شناختی». کاوشی در پژوهشهای زبان شناختی قرآن کریم، سال دوم، شماره اول:صص69-82.
    5. حاجی ده ­آبادی، محمد علی،1380،ش، «آسیب شناسی تربیت دینی»، تربیت اسلامی، شماره 6.
    6. قائمی نیا، علیرضا ، 1385ش، زبان شناسی شناختی و مطالعات قرآنی، مجله ذهن، ش 30، ص3- 26.
    7.  1388ش، «نقش استعاره ­های مفهومی در معرفت دینی». فصلنامه قبسات، ش14، ص 159-184.
    8. هوشنگی، حسین؛ سیفی پرگو، محمود، 1388ش، «استعاره­های مفهومی در قرآن از منظر زبان­­شناسی شناختی». پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، ش3، ص9-34.