جریان ‌شناسی ناکثین با تأکید بر نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، یزد،ایران

2 عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث،دانشکده الهیات،دانشگاه میبد،یزد

3 گروه علوم قر ان و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد،یزد

چکیده

شورش ناکثین در دوران خلافت امام علی علیه السلام، یک رفتار جمعی خشونت‌آمیز و هنجار‌شکن و فرآیندی ناسازگار با تعادل اجتماعی بود. حکومت امامj که با شورای امت تشکیل شد، به نظر می‌رسید مقبول همگان قرار گیرد، ولی افرادی که مدعی مصاحبت با رسول خداa بودند، نظیر طلحه، زبیر و عایشه، جنگ جمل را بر آن حضرت تحمیل کردند. دو عامل محرومیت از اصل خلافت و عدم مشارکت در پست‌های حکومتی نقش بسزایی در مخالفت و تقابل طلحه و زبیر با امام داشت. هرچند آن حضرت با راهکارهای مختلف کوشید تا شعله جنگ جمل را خاموش و از ریختن خون مسلمانان جلوگیری کند، اما به مقصود خویش در اصلاح بسیاری از آنان نرسید و فتنه آنان به جنگ کشیده شد.
  این پژوهش به شیوه توصیفی‌ـ تحلیلی انجام گرفته به بررسی عوامل ایجاد آشوب و طغیانگری در حوزه حکومت اسلامی امام علی علیه السلام و تبیین چهره‌های مؤثر ناکثین پرداخته‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم ترین انگیزه‌های سران جریان ناکثین در ایجاد شورش عبارت بود از: ریاست‌طلبی، سودجویی، دنیاگرایی وعدم تحمل عدل علوی. این جریان در عصر خود موجب انحراف برخی از مسلمانان و نیز ایجاد تفرقه درمیان امت اسلامی و پیدایش دو جنگ صفین و نهروان گردید و در پی آن‌، مذاهب کلامی و نحله‌های فکری‌-‌ عقیدتی مختلفی بوجود آورد که هر یک خود عامل اختلاف در بین مسلمین گردیدند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن کریم، 1378ش، مترجم: محمدمهدی فولادوند.

    .نهج البلاغه، 1376ش، گردآورنده: شریف رضی، محمد‌ بن حسین، مترجم:سیدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی

    1. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، 1415ق، شرح نهج البلاغه، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    2. ابن اثیر جزری، علی بن محمد ، ۱۴۰۹ق، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر.
    3.  ۱۴۱۷ق، الکامل فی التاریخ، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
    4. ابن اعثم کوفی، احمد، 1411ق، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالاضواء.
    5. ابن خلّکان، احمد بن محمد، 1419ق، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    6. ابن سعد، محمد بن سعد، 1417ق، الطبقات الکبری، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    7. ابن طیفور خراسانی، احمد بن ابی طاهر، بی‌تا، بلاغات النساء، تحقیق، عبد الحمید هنداوی، قاهره: دارالفضیله.
    8. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، 1412ق، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل.
    9. ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم، ۱۴۱۰ق، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
    10. ابن کثیر قرشی دمشقی، اسماعیل، 1407ق، السیرة النبویة. تحقیق مصطفی عبد الواحد، بیروت: دارالمعرفة.
    11. ابن مسکویه،احمد بن محمد، 1369 ش، تجارب الامم، تصحیح: ابوالقاسم امامی، طهران: انتشارات سروش.
    12. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1426ق، لسان العرب، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    13. ابن میثم، میثم بن علی، 1420ق، شرح نهج البلاغه، بیروت: دار الثقلین.
    14. ابن هشام، عبد الملک، بی‌تا، السیرة النبویة تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت: دارالمعرفه.
    15. امین عاملی، سید محسن، 1424ق، اعیان الشیعة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    16. امینی، عبد الحسین بن احمد، 1374، الغدیر، طهران: دارالکتب الاسلامیه.
    17. بخاری، محمد بن اسماعیل، 1414ق، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر.
    18. بلاذری، أحمد بن یحیی، 1417ق، من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر.
    19. تقی‌زاده داوری، محمود، ۱۳۸۷، تصویر خانواده پیامبر در دائرة المعارف اسلام، قم: مؤسسه شیعه‌شناسی.
    20. جعفریان، رسول، 1373ش، تاریخ تحول دولت و خلافت، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    21. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1407ق، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
    22. حر عاملى، محمد بن حسن، 1413 ق، وسائل الشیعة، بیروت: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث.
    23. خاک‌رند، شکرالله، 1372ش، علل شکل‌گیری خوارج، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    24. خسرو پناه، عبدالحسین، 1388ش، جریان‏شناسى فکرى ایران معاصر، قم: مؤسسه فرهنگى حکمت نوین اسلامى.
    25. دهخدا، علی اکبر، 1385ش، لغت نامه(فرهنگ متوسط دهخدا)، تهران: دانشگاه تهران. .
    26. ذهبی، محمد بن احمد، ۱۴۱۳ق، تاریخ الاسلام، تحقیق تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
    27. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: الدارالشامیه.
    28. سبحانی، جعفر، 1372ش، بحوث فی الملل والنحل. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    29. شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، 1998م، الملل و النحل. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
    30. صدوق، محمد بن علی، ۱۴۱۳ق، من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    31.  1362ش، الخصال، ترجمه مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
    32. طبری، محمد بن جریر، ۱۳۸۷ق، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت: ‌دار التراث.
    33. عاملی، سیدجعفرمرتضی، 1426ق، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم: دارالحدیث.
    34. عسکری، سیدمرتضی، 1375ش، نقش عایشه در تاریخ اسلام، ترجمه عطا محمد سردارنیا، محمد صادق نجمی و دیگران، تهران: انتشارات منیر.
    35. کورانی عاملی، علی، 1425ق، جواهر التاریخ، قم: دار الهدى.
    36. متقی هندی، علی، 1409ق، کنز العمال، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    37. مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، ۱۴۰۳ق، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    38. مفید، محمد بن محمد، 1367ش، نبرد جمل، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
    39.  1413ق، الأمالی، قم: انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید.
    40. مکارم شیرازی، ناصر، 1375ش، پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    41. میرجلیلی، علی‌محمد، 1377ش، امام علی علیه‌السلام و زمامداران، قم: نشر وثوق.
    42. واردی، تقی، 1389ش، نقش همسران رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در حکومت امیر مؤمنان علیه‌السلام ، قم: بوستان کتاب.
    43. هاشمی خویی، میرزا حبیب الله هاشمی، 1358ش، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، مصحح سید ابراهیم میانجی، طهران: مکتبة الاسلامیة.
    44. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، بی‌تا، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.

    مقاله­ ها

    1. خرمشاد، محمدباقر و سرپرست سادات، سیدابراهیم، 1392ش، جریانشناسی سیاسی به مثابه روش، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره پنجم، شماره 2، ص 61-90.
    2. قدردان قراملکی، محمد حسن، 1382ش، جنگ‌های سه گانه امام علی، مجله معرفت، شماره 65، ص35-47.
    3. مهدی‌پور، فرشاد، 1393ش، گونه‌شناسی جریان‌شناسی‌های فکری-فرهنگی در ایران معاصر، دین و سیاست فرهنگی، شماره 2، ص7-30.