فرازهای اخلاقی نهج البلاغه در گلستان سعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی

2 استاد دانشگاه تهران

3 عضو هیأت علمی دانشگاه

چکیده

آموزه‌های مکتب اهل بیت علیهم السلام خاصه اخ ­القرآن راهگشایی سعادت­بخش در طی ادواره مختلف بوده این امر باعث التجای شاعران و نویسندگان و پیوند آثار ادبی، علمی و ... بدان­ گشته در این باره، اثری چون گلستان سعدی پیوند اسرارآمیزی با نهج­ البلاغه دارد. سبک بیان و فصاحت کلام سعدی در گلستان، بی ­تأثیر از سبک نهج­ البلاغه نیست و علاوه بر مشابهت ساختاری در سجع پردازی‌ها، مؤلفه‌های اخلاقی این کتاب به سه شیوه از نهج­ البلاغه اقتباس یافته است: گاه تعبیرها و جملاتی به صورت مستقیم از نهج ­البلاغه موجب تضمین کلام سعدی در گلستان شده، گاه مضامین و پیام اخلاقی مشترک این دو اثر از حیث زبانی، بیانی و تصویری، ‌سبب تشابه گشته، خواننده را به بهره‌گیری سعدی از نهج ­البلاغه رهنمون می­سازد علاوه بر این موارد، فرازهای اخلاقی گلستان گاه به‌ لحاظ محتوایی با نهج­ البلاغه قرابت داشته به آرایش لفظی و معنوی گلستان افزوده­­است. این مقاله با شیوه توصیفی _ تحلیلی، مصادیق اخلاقی گلستان ـ که اشتراکات لفظی، معنایی و سبکی با نهج­ البلاغه دارند ـ تجزیه و تحلیل نموده، بهره‌­مندی سعدی از این سرچشمه لایزال را تبیین ساخته است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع:

    .قرآن کریم

    .نهج‌البلاغه، 1383ش، مترجم: محمد دشتی.

    1. آمدی، عبدالواحد، 1387ش، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه: محمدعلـی انصـاری، ق‍م‌: ام‍ام‌ ع‍ص‍ر (عج) .
    2. ابن­ ابی­ الحدید، عبدالحمید بن هبة الله مدائنی، ١٣٣٧ق، شـرح نهـج البلاغـه. جلد 20، چاپ اول، قم: کتابخانـه‌ آیـت اللـه مرعشی نجفی.
    3. انصاری­ هروی، خواجه عبدالله، 1355ش، منازل السایرین. ترجمه: روان فرهادی، تهران: انتشارات مولی.
    4. بقلی شیرازی، روزبهان، 1399ق، شرح شطحیّات، تصحیح و مقدمه هانری کوربن، ترجمه: محمدعلی امیرمعزی، تهران: انتشارات طهوری.
    5. جعفری، محمدتقی، 1389ش، ترجمه و تفسیر نهج ­البلاغه، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
    6. حلبی، علی اصغر،1385ش، تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، چـاپ چهارم، تهران: انتشـارات اسـاطیر.
    7. دهخدا، علی ­اکبر، 1377ش، لغت ­نامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
    8. دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، 1385ش، اخلاق اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.
    9. راثی، محسن، 1383ش، تأثیر نهج‌البلاغه و کلام حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام  بر شعر فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    10. راغب اصفهانی، ابو القاسم حسین بن محمد، 1376ش، مفردات الفاظ القرآن، چاپ دوم، طهران: انتشارات مرتضوی.
    11. رزمجو، حسین، 1382ش، انواع ادبی و آثار آن بر زبان فارسی، چاپ اول، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
    12. رضایی اصفهانی، محمدعلی،1390ش، تفسیر قرآن مجید (گلچینی از تفسیر قرآن مهر همراه با ترجمه)، با همکاری گروهی قرآن ­پژوهان، چاپ اول، قم: انتشارات نسیم حیات.
    13. زرین­کوب، عبدالحسین. 1384ش، سیری در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.
    14. سعدی، شیخ مصلح ­الدّین، 1372ش، بوستان سعدی (سعدی­نامه). تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خوارزمی.
    15.  1374ش، گلستان سعدی، تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خوارزمی.
    16. شمیسا، سیروس، 1383ش، انواع ادبی، چاپ دهم، تهران: انتشارات فردوس.
    17. طوسی، نصیرالدین محمدبن محمدبن حسن، 1360ش، اخلاق ناصری. تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علی­رضا حیدری. تهران: انتشارات خوارزمی. چاپ دوم.
    18. کاشانی، عزالدین محمود بن علی،1394ش، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح جلال ­الدین همایی. تهران: انتشارات سخن.
    19. گوهرین، سیدصادق، 1368ش، شرح اصطلاحات تصوف، چاپ اول، تهران: انتشارات زوار.
    20. ماسه، هانری، 1369ش، تحقیق درباره سعدی، ترجمه: غلامحسین یوسفی و محمدحسن مهدوی اردبیلی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
    21. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، 1362ش، بحار الانوار، تحقیق و تعلیق: سیدجواد علوی. جلد 1، چاپ اول، طهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
    22. معبودی، زهرا، 1385ش، جامعه ­شناسی در آثار سعدی، چاپ اول، تهران: انتشارات تیرگان.
    23. معین، محمد، 1385ش، فرهنگ فارسی، جلد اول، چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    24. مولوی، جلال­ الدین محمد، 1375ش، شرح جامع مثنوی معنوی، جلد دوم، تألیف کریم زمانی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اطلاعات.
    25.  1375ش، کلیات شمس، جلد دوم، تصحیح و حواشی بدیع ­الزمان فروزان فر، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    26. همایون کاتوزیان، محمدعلی، 1385ش، سعدی شاعر عشق و زندگی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

    مقاله ­ها

    1. بمانیان محمدرضا و صالح، الهام،1390ش، بررسی ارتباط انسان با طبیعت از منظر معادشناسی در قرآن. پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، سال دوم، شماره پنجم، پاییز و زمستان1390، صص 70–61 .
    2. خلیلی­ جهان­ تیغ، مریم و دهرامی، مهدی،1390ش، ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال سوم، شماره 11، صص. 58-41.
    3. صمدی فروشانی، محمدرضا و کردفیروزجائی، یارعلی، 1396ش، نقش معارف حکمی در اخلاق عملی انسان بر اساس آموزه­ های نهج ­البلاغه. پژوهش­های نهج ­البلاغه، بنیاد بین­ المللی نهج ­البلاغه. سال شانزدهم، شماره 55، صص 52-31.