اخلاق پرسشگری در کلام امام علی (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری رشته علوم و معارف نهج البلاغه، دانشگاه پیام نور، واحد جنوب تهران.

2 **.دانشیارگروه آموزشی فلسفه، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور،واحد جنوب تهران

3 مدیرگروه سابق نهج البلاغه، دانشگاه پیام نور، واحد جنوب تهران.

چکیده

"اخلاق" جمع کلمۀ خُلق، به ویژگی‌های نفسانی انسان گفته می شود و "پرسشگری" به معنی پرسیدن که ریشه در تفکر انسان دارد و در مقولۀ اخلاق تفکر ذیل اخلاق کاربردی مطرح می‌­شود؛ از منظر امام علی علیه السلام پرسشگری یکی از شاخص­های نشان دهندۀ میزان در صحنه­ بودن مردم و احساس مسئولیت آنها نسبت به مسایل جامعه است؛ علیرغم اهمیت تأثیر شاخص پرسشگری در پیشرفت جامعه، چگونگی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، تعیین کنندۀ نقش سازنده یا مخرب پرسشگری در آن جامعه است؛ درکلام امام علی علیه السلام اخلاق پرسشگری، به معنی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، بعنوان شرط لازم برای سعادتمندی، رشد و پیشرفت جامعه است. پرسشگری اخلاق محور دارای پیشینۀ طولانی در متون و منابع دینی و اسلامی است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی جایگاه پرسشگری اخلاق محور و روش تحقیق آن از نوع تحلیل محتوای کیفی و نمونۀ مورد پژوهش گفتار امام علی علیه السلام شامل: سخنرانی‌ها، خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار آن حضرت است که از نهج البلاغه و دیگر منابع مرتبط با آن حضرت استخراج شده است. نتایج حاصل از تحلیل محتوای کیفی متون بررسی شده نشان داد که مدل پرسشگری اخلاق محور از دیدگاه امام علی علیه السلام مبتنی بر سه موضوع اصلی: (1) ویژگی‌های پرسش (شامل پرسش‌های اکتشافی و پرسش‌های هدفمند و همچنین توجه به کمیت و کیفیت پرسش)؛ (2) ویژگی‌های پرسشگر و پاسخ­‌دهنده (ویژگی‌های پرسشگر شامل اهل فهم، دانا، فرصت‌شناس و شجاع؛ و ویژگی پاسخ‌دهنده شامل اهل ذکر، مشتاق پاسخگویی و پرسشگری)؛ (3) نتایج و پیامدهای پرسشگری (شامل دانش‌ورزی، کسب معرفت، روشنگری، آگاهی و پیشرفت) است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    . نهج البلاغه، 1394ش، شریف رضی، مترجم: محمد دشتی، چاپ اول، تهران: بی نا.

    1. ابن شهرآشوب، محمد بن علی ، 1390ش، مناقب آل ابی­طالب، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    2. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، مترجم محمدعلی انصاری، تهران، بی نا.
    3. سیف، علی اکبر، ۱۳۸۶ش، روانشناسی پرورشی نوین، ویرایش ششم. تهران: نشر دوران.
    4. فنایی، ابوالقاسم،1395ش، دین در ترازوی اخلاق، چاپ سوم، قم:مؤسسه فرهنگی صراط

    پایان نامه

    1. حسن زاده قشلاقی، عرب علی، ۱۳۸۷ش، مطالعه ­ی عوامل موثر بر تعامل (پرسشگری) دانشجویان در جریان یاددهی- یادگیری دانشگاه جامع پیام نور آذربایجان غربی، پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد.

    مقاله

    1. جعفری، سید ابراهیم و لیاقت­دار، محمدجواد، ۱۳۹۲ش، بررسی میزان موفقیت آموزش و پرورش در تربیت شهروندی در ابعاد فرهنگی ،اقتصادی و سیاسی دانش آموزان از دیدگاه مدیران و دبیران شهر کرمان با رویکرد شهروند جهانی، کنفرانس علمی - بین المللی آموزش و جهانی شدن.
    2. طباطبایی، زهرا؛ موسوی، مرضیه. ۱۳۹۰ش، بررسی تاثیر برنامه فلسفه برای کودکان در پرسشگری و تفکر انتقادی دانش آموزان پایه های سوم تا پنجم ابتدایی. فصلنامه تفکر و کودک، ۲(۱)، ۷۳-۹۰.
    3. غریبی، حسن؛ ادیب، یوسف؛ فتحی آذر، اسکندر؛ هاشمی، تورج؛ بدری گرگری، رحیم؛ قلی زاده، زلیخا، ۱۳۹۲ش، اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر پرسشگری دانش­ آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی شهر سنندج. فصلنامه تفکر و کودک، ۴(۱)، ۷۹-۹۲.
    4. گنجی، کامران؛ یعقوبی، ابوالقاسم؛ لطفعلی، رضا، ۱۳۹۱ش، اثربخشی آموزش مهارت­های پرسشگری به معلمان بر تفکر انتقادی دانش ­آموزان متوسطه. فصلنامه روان شناسی تربیتی، ۹ (۲۷)، ۱-۲۵.
    5. یعقوبی، الله نظر، ۱۳۸۸ش، تقویت روحیه پرسشگری در دانش ­آموزان. مجله رشد تکنولوژی، ۱، ۴۱-۳۸.

    سایت

    1. ملکیان، مصطفی، اخلاق تفکر و آشفتگی­ های جاری، سایت رسمی دعوت و اصلاح، پایگاه اطلاع رسانی اصلاح، 1388.4.28.