سیره امیرالمؤمنین علیه السلام در ابقا و عزل کارگزاران عثمان به ویژه معاویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته حوزه و عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

بسیاری امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در عزل تمام کارگزاران عثمان بویژه معاویه قاطع دانسته و از شیوه عزل آنان سخن نگفته‌اند. مقاله این نکته را ثابت می‌کند که حضرت به جهاتی حداقل چهار تن از کارگزاران عثمان را ابقا کردند و بر این نظراست اعزام عمارة بن شهاب به کوفه از گزارش‌های سیف تمیمی و بی‌ اعتبار است. امام دو شیوه کلی عزل، در باره بقیه کارگزاران اعمال کرد. مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه اسنادی به تبیین شیوه عزل کارگزاران عثمان پرداخته و با تحلیل نامه 75 نهج البلاغه بر این نظر است که حضرت بهترین شیوه را برای عزل معاویه در سه مرحله پی‌گرفت تا مشکل حاکم شام را بدون خون ریزی حل کند. این معاویه بود که به نامه حضرت و سفیر ایشان پاسخ نداده و با تحریک طلحه و زبیر و بعد اعلام جنگ به سفیر امام، به  مخالفت با رهبر مسلمین پرداخت و هر گونه همکاری را با خلیفه مسلمین رد کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه، سیدرضی، 1414ق، تحقیق: صبحى‌صالح، قم: هجرت.

    1. ابن ­ابی‏ حاتم عبدالرّحمان‏ بن ‏محمد‏ رازى، 1371ق.، الجرح والتعدیل، بیروت: دارإحیاء التّراث العربى.
    2. ابن‌ابى‏ الحدید عبدالحمید بن هبةالله،1404ق، شرح نهج ‏البلاغه، تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم، ج1، 2، 3، 6، 10 ، 14و 18، قم، مکتبة آیة الله مرعشی.
    3. ابن‌اثیر جزرى ابوالحسن على‌بن‌عبدالواحد،1385ق، الکامل فى التاریخ، ج3، بیروت: دارالفکر.
    4. ابن­ جوزی، عبدالرحمان بن علی، 1412ق، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، تحقیق: محمدقادر عطا، ج5، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    5. ابن­ حجر عسقلانی، احمد‏بن ‏على،1325ق، تهذیب ‏التّهذیب، هند: دائرة المعارف.
    6. ابن­ حجر عسقلانی، احمد‏بن‏ على،1429ق، الإصابة فى تمییز الصحابه، تحقیق: عبدالله عبدالمحسن ترکی، قاهره:مرکز هجر.
    7. ابن صباغ، علی بن محمد، 1379ش، الفصول المهمة فی معرفة الائمه، ج1، قم: دارالحدیث.
    8. ابن­ طاووس، على بن موسى، 1375ش، کشف المحجة لثمرة المهجه، قم: بوستان کتاب.
    9. ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن‌عبداللّه، 1412ق، الإستیعاب فی معرفة‌الأصحاب، تحقیق: علی‌محمد بجاوی، ج2، 3 و 4، بیروت، دارالجیل.
    10. ابن‌قتیبه، عبداللّه‌بن‌مسلم دینورى،1410ق، الامامة‌والسیاسه، تحقیق: علی‌شیری، بیروت: دار الأضواء.
    11. ابن ‏کثیر، اسماعیل دمشقى، 1407ق، البدایة و النّهایه، بیروت: دارالفکر.
    12. ابن­ میثم، میثم بن علی میثم بحرانی، 1362ش، شرح نهج البلاغه،ج4، قم: دفتر نشر الکتاب.
    13. اصفهانی، ابوالفرج ،1415ق، الأغانی، ج16، بیروت‏: دارإحیاء التراث‌العربی.
    14. بلاذُرى احمدبن‌یحیی،1417ق، جمل من أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار، ج3، بیروت: دارالفکر.
    15. بلاذُرى، احمدبن‌یحیى،1394ق، أنساب الأشراف، تحقیق: محمدباقر محمودى، ج2، بیروت: مؤسسه اعلمى.
    16. ثقفى، ابراهیم‌بن‌محمد،1407ق، الغارات، تحقیق: سیدعبدالزهراء حسینى الخطیب، بیروت: دارالاضواء.
    17. دیلمی ، حسن بن محمد، 1412ق، ارشاد القلوب الی الصواب، قم: الشریف الرضی.
    18. دینوری، احمدبن‌داوود، 1368ش، الأخبارالطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم: الشریف الرضى.
    19. ذاکرى، على‌اکبر، 1386ش، سیماى کارگزاران على‌بن‌ابى‏طالب امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، ج1و 2، قم: بوستان کتاب.
    20. ذهبى، محمد‏بن ‏احمد،1413ق، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمرتدمری، ج3، بیروت: دارالکتاب العربی.
    21. سبحانی، جعفر، 1374ش، فروغ ولایت، قم: مؤسسه امام صادق  علیه‌السلام .
    22. طبری، محمدبن‌جریر ،1387ق، تاریخ الامم والملوک، (تاریخ الطبرى)، تحقیق: محمدابو‌الفضل ابراهیم، ج3و 4، بیروت: دارالتراث.
    23. طبرى آملی محمدبن‌جریر ،1415ق، المسترشد فى الإمامه، تحقیق: احمد محمودى، قم: مؤسّسة الثقافةالاسلامیه.
    24. طوسى، محمدبن‌حسن، 1407ق، تهذیب الاحکام، ج6، طهران: دارالکتب الإسلامیه‏.
    25. طوسى، محمدبن‌حسن،1414ق، الأمالى ، تحقیق: مؤسسة البعثه: قم: دار الثقافة.
    26. عبدالمقصود، عبدالفتاح ، 1350ش، امام على بن ابى طالب(ع)، ترجمه: سید محمد مهدى جعفرى، ج1، تهران: شرکت سهامى انتشار،
    27. قرشی، باقرشریف ،1423ق، موسوعة الامام امیرالمؤمنین علی بن أبى طالبعلیه‌السلام ، ج11، قم: مؤسسة الکوثر للمعارف الاسلامیه.
    28. کاشانی، ملافتح الله، 1378ش، تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین، تحقیق: سیدمحمدجواد ذهنی تهرانی، ج2، تهران: انتشارات پیام اسلام.
    29. کلینی محمدبن‌یعقوب، 1407 ق‏، الکافی، ج7، طهران‏: دارالکتب الإسلامیه‏.
    30. مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، 1403ق، بحار الأنوار، ج 31، 32 و 42، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    31. مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، 1408ق، شرح نهج البلاغة المقتطف من بحارالانوار، ج3، طهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
    32. مسعودی، على‌بن‌حسین، 1409ق، مروج‏ الذهب و معادن الجواهر، ج2، قم: انتشارات هجرت.
    33. مغنیه، محمدجواد، 1979م، فی ظلال نهج البلاغه، ج4، بیروت: دارالعلم للملایین.
    34. مفید محمدبن‌محمد،1413ق، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصره ، تحقیق: سیدعلى میرشریفى، قم: دفترتبلیغات اسلامى.
    35. مکارم، شیرازی ناصر، 1390ش.، پیام امام امیر المؤمنین علیه‌السلام ، ج11، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    36. منقرى، نصربن‌مزاحم،1404ق، وقعةصفّین، تحقیق:‌محمد هارون، قم: کتابخانه آیة‌اللّه العظمى مرعشی نجفى.
    37. هاشمی خوئی، میرزا حبیب‌الله ، 1358ق، منهاج‌البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، تکمله: محمدباقرکمره‌ای، ج20، طهران: مکتبة‌الاسلامیه.
    38. حموى، یاقوت بن عبد الله، 1399ق، معجم ‏البلدان، ج2، بیروت: داراحیاء التراث‌العربى.
    39. یعقوبی، احمد بن یعقوب بن واضح، (بی‌تا). تاریخ الیعقوبى، ج2، بیروت: دارصادر.

    مقاله

    1. رستمی نجف‌آبادی محمد، 1387ش، «بررسی تاریخی ابقاء یا عزل معاویه از سوی امام علی علیه‌السلام با استناد به نامه‌های تاریخی رد و بدل شده»، فصلنامه علمی – پژوهشی تاریخ، دانشگاه آزاد واحد محلات، تابستان، سال سوم شماره 9.