آسیب‌شناسی فرهنگی جامعه اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری

2 استادیار- هیئت علمی دانشگاه کاشان

3 استاد دانشگاه کاشان

4 استادیار گروه معارف دانشگاه کاشان

چکیده

هر تمدنی در مسیر شکل­ گیری و استمرار ممکن است با آسیب­‌ها و چالش‌­هایی مواجه شود که آن را از مسیر مستقیم منحرف سازد. در این میان، آسیب­‌های فرهنگی و نرم، نقش ویژه­ای را در افول تمدن و نابودی آن ایفا می­‌کنند. پژوهش حاضر در صدد است با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، مؤلفه‌­های آسیب­‌زای فرهنگی جامعه و تمدن اسلامی را از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج‌­البلاغه استخراج نماید تا کوششی جهت شناخت این آسیب­‌ها و پرهیز از آن­ها باشد. بررسی­‌ها نشان می‌­دهد بر اساس آموزه‌­های نهج‌­البلاغه، مؤلفه‌­هایی همچون نفوذ فرهنگی، انحراف خواص، فتنه، بدعت، تحّجر و جمودگرایی، قدرت طلبی و غفلت، از عوامل آسیب­‌زایی هستند که سلامت جامعه اسلامی را تهدید می­‌کنند. در نامه 53 نهج‌­البلاغه که عهدنامه امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک اشتر است نیز برخی از این مؤلفه­‌ها از جمله آشکار کردن عیوب مردم، پشیمانی از گذشت و شادی بر کیفر، بدگویی از زمامداران گذشته و خلف وعده مورد تأکید قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


  1. نهج­ البلاغه، ترجمه محمد دشتی، 1390ش، قم: اسراء.

    1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید، 1337ق، شرح نهج ­البلاغه، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    2. ابن درید، محمد بن حسن، 1987م، جمهرۀ اللغۀ، بیروت: بی­نا.
    3. ابن فارس، احمد، 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتبة الأعلام الإسلامی.
    4. اسمیت، فلیپ و الگزندر رایلی، 1394ش، نظریه فرهنگی، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
    5. بحرانی، بن علی بن میثم، 1388ش، شرح نهج ­البلاغه، ترجمه: سید محمد صادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
    6. جعفری، محمدتقی، 1375ش، ترجمه و تفسیر نهج ­البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1404ق، المفردات، قم: نشرالکتاب.
    8. زبیدی، محمدبن محمد مرتضی الحسینی، 1306، تاج العروس، بیروت: دارصادر.
    9. شرقاوی، حسن محمد، 1368ش، گامی فراسوی روان­شناسی اسلامی با اخلاق و بهداشت روانی در اسلام، مترجم: محمدباقر حجتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    10. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409ق، کتاب العین، قم: مؤسسه دارالهجرة.
    11. فیومی، محمد بن المقری، 1300ق، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للوافعی، بیروت: المکتبۀ العلمیۀ.
    12. صالحی امیری، 1386ش، مفاهیم و نظریه­ های فرهنگی، تهران: انتشارت ققنوس.
    13. طباطبایی، سید محمدحسین، 1374ش، المیزان فی تفسیرالقرآن، ترجمه: سید محمدباقر موسوی، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    14. مطهری، مرتضی، 1377ش، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
    15. مکارم شیرازی، ناصر، 1392ش، پیام امیرالمؤمنین علیه السلام ، قم: انتشارات امام علی بن ابی­طالب علیه السلام.
    16. منتظری، حسینعلی، 1395ش، درس­هایی از نهج ­البلاغه، تهران: سرایی.
    17. موسوی، السید عباس علی، 1418ق، شرح نهج ­البلاغه، بیروت: دارالرسول الاکرم صلی الله علیه وآله.
    18. نراقی، احمد بن محمد، 1375ش، عواید الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسایل الحلال و الحرام، قم: بوستان کتاب.

    مقالات

    1. اسعدی، محمدمصطفی، 1398ش، شاخصه­ سنجی دیدگاه قرآن کریم در آسیب­ شنایی فرهنگی با تأکید بر فرهنگ عصر نزول، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال 10، شماره 38، ص 169- 198.
    2. امام جمعه زاده، سید جواد؛ مرتضوی امامی زواره، سید علی، 1391ش، تحلیل تطبیقی مفاهیم فتنه و جنگ نرم، مجله پژوهش­های انقلاب اسلامی، شماره 3، ص 99- 114.
    3. ذوفقاری، شهاب الدین؛ جاوری، محمد جواد؛ افشای طرح ­های ایجاد فتنه در قرآن کریم، پژوهش­های زبان­ شناختی قرآن، سال اول، شماره اول، ص 23- 48.
    4. رهنمایی، سید احمد، 1388ش، آسیب ­شناسی فرهنگی، مجله معرفت، شماره 30، ص 25- 32.
    5. نوروزی، محمدجواد، 1394ش، فرهنگ گذرگاه نفوذ در ساحت نظام سیاسی، کیهان فرهنگی، شماره 384.