بررسی وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم در بخش تاریخی شاهنامه و مقایسه آن با نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان

2 استادیار و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

چکیده

فردوسی حکیم و شاعر برجسته ایرانی با خلق کتاب سراسر پند و اندرز شاهنامه به عنوان  شاهکاری حماسی، نماینده و معرّف هویّت ملّی و فرهنگی ایرانیان است. موضوع حکومتِ  پادشاهان و مسائل مربوط به حاکم و رعیّت به شکلی فراگیر در بخش تاریخی شاهنامه نمود دارد که در نوع خود بی‌نظیر است. وی توانسته است فرهنگ و تمدن ایرانی را به اسلام پیوند دهد. با توجّه به تأثیر آموزه‌های دینی و  فرهنگ اسلامی در اندیشه‌های حکیم توس و همچنین تأثیر آن بر نگارش شاهنامه و وجود شباهت‌های بسیار آن با آثار دینی، این مقاله به بررسی وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم در بخش تاریخی شاهنامه (یعنی از پادشاهی «بهمن» تا پادشاهی «یزدگرد سوم») و مقایسه آن با نهج‌البلاغه پرداخته است. این نوشتار از نوع توصیفی- تحلیلی است و برای تهیّه و تدوین آن از منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. نتایج این مقایسه نشان می دهد که در هر دو اثر بر وظایف زیردستان و رعیّت نسبت به حاکم یا پیشوا (لزوم فرمانبرداری از حاکم، رازداری، بیان سخنان نیک و دوری از بدگویی حاکم، وفاداری ، جنگاوری و فرار نکردن از میدان جنگ،) تأکید شده است و این وجه، از وجوه شباهت‌های فراوان هر دو اثر است، با این تفاوت که حکیم توس در مواردی در تقدّس پادشاهان قدری افراط کرده است و اجرای اوامرشان را بی‌چون و چرا لازم دانسته است.

کلیدواژه‌ها


  1.   منابع

    .قرآن الکریم

    .نهج ‏البلاغه.‏ صبحی صالح ، 1372 ش، قم: مؤسسه دارالهجرة.

    .نهج‌البلاغه، 1379ش، ترجمه:محمد دشتی، قم‏: ‏انتشارات‏ مشهور.

    1. فردوسی، ابوالقاسم، 1375ش، شاهنامه. جلد پنجم، تصحیح: جلال خالقی مطلق. کالیفرنیا: انتشارات مزدا.
    2. فردوسی، ابوالقاسم، 1384ش، شاهنامه. جلد ششم، تصحیح: جلال خالقی مطلق و محمود امید سالار. نیویورک: بنیاد میراث ایران.
    3. فردوسی، ابوالقاسم، 1386ش، شاهنامه. جلد هفتم، تصحیح: جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی. چاپ اوّل. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

    مقالات

    1. ایروانی، محمدرضا. حسینایی، یحیی. 1390ش، آموزه‌ های اخلاقی و منش فرماندهی شخصیت‌های شاهنامه فردوسی (مطالعه موردی: داستان سیاووشان)، مدیریت نظامی، سال یازدهم، شماره 41، 134ـ111.
    2. رستگار، نصرت‌الله. 1384ش، مشروعیّت حکومت از دیدگاه فردوسی (کسب قدرت شاهان ایران باستان به روایت شاهنامه)، مجله آیینه میراث، سال سوم، شماره دوم، پیاپی 29، 40ـ 9.
    3. عزیزی، طاهره، 1388ش، ترسیم چرخه عدالت در شاهنامه. مجله علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره جهل و پنجم، 170-143.
    4. فولادی، محمد. اورعی، جعفر، 1392ش، مبانی کشورداری و شهریاری در شاهنامه. مجموعه مقالات فردوسی پژوهی، تیر90 .
    5. قایینی کریم آبادی، فاطمه. بساک، حسن، 1399ش، خویش‌کاری و ناخویش‌کاری شاهان شاهنامه. پژوهش نامه ادب حماسی، دوره شانزده، شماره یک، پیاپی 29، 255-231.
    6. کامیاب، کوروش، 1398ش، بررسی مؤلفه‌های مشروعیّت بخشی از دیدگاه اسلام، پژوهشنامه اورمزد، شماره 46، 21-6.