«تنهایی» به معنای جداافتادگی و بیکسی، عمیقترین و ریشه ای ترین احساسی است که در تجربه زیستی انسانها وجود دارد و به اشکال مختلف از تولد تا مواجهه با مرگ با همه آدمیان همراه است. در مقالهی حاضر به بحث دربارهی «تنهایی» و اقسام آن که از جمله مهمترین معضلات بشر امروز است، در آینهی نهج البلاغه پرداخته ایم تا اقسام تنهایی مطلوب و نامطلوب را از نظر امام علی(ع) مورد واکاوی قراردهیم و جهت استخراج تعریف تنهایی و تقسیمات آن، به شیوهی کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی، متن نهجالبلاغه را محور قرار گرفته است. از نظر امیرالمؤمنین(ع)، تنهایی گاهی سنجیده و از سر آگاهی است، گاه بر اثر باورها، نگرشها و شیوهی زندگی فرد است و گاه فراتر از وجوه مادی رفته و تا آگاهی از خویشتن و عدم غفلت از دورن خود ارتقاء مییابد. از نظر امام(ع) اقسامی از تنهایی نامطلوب و معللاند که برپایه گزینش و خواسته فرد نیست، و قسم دیگری که مطلوب و مدللاند که فرد به صورت سنجیده با کنارهگیری از مردم و با پیشگرفتن هدفهای اجتماعی و فردی خود آن را جستجو کرده و به پرورش روح و روان خویش میپردازد. در آخر نیز درمان برخی تنهاییهای اساسی از نظر امام علی(ع) از جمله انس با خدا، نیایش، کسب فضائل اخلاقی و دوری از رذائلی مانند عجب، کینه و دشمنی بررسی گردیدهاست.
جرداق، جرج، 1351ش، امام علی علیهالسلام صدای عدالت انسانیت، جلد ششم، علی علیهالسلام و قومیت عربی، مترجم: احمد بهشتی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی فراهانی.
1344ش، علی علیهالسلامو حقوق بشر، جلد اول، مترجم: سید هادی خسروشاهی، تهران: مؤسسه انتشارات فراهانی.
1348ش، امام علی علیهالسلام صدای عدالت انسانیت، جلد پنجم، علی علیهالسلام و حوادث عصر خود، مترجم: مصطفی زمانی، تهران: مؤسسه انتشارات فراهانی.
1379ش، علی علیهالسلام منادی عدالت انسانیت، علی علیهالسلام و سقراط،ج 3، مترجم: سید هادی خسروشاهی، تهران: کلبه شروق/ سماط.
جعفری، محمد تقی، 1376ش، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله، 1378ش، حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه، قم: مرکز نشر اسراء.
بشریه، حسین، 1378ش، تاریخ اندیشه های سیاسی در قرن بیستم، تهران: نشر نی.
شهیدی، سید جعفر، 1387ش، ترجمه ی نهج البلاغه، چاپ بیست و هشتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
1379 ش(الف)، علی از زبان علی یا زندگانی امیرمؤمنان علی علیهالسلام، چاپ هفدهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
1379 ش(ب). گزیده ای از سخنان امیرمؤمنان علی علیهالسلام ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سروش، عبدالکریم، 1388ش، شرح نامه ی امام علی به امام حسن علیهماالسلام ، دفتر نخست، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شریعتی، علی، (بیتا)، علی علیهالسلام تنها است، بیجا: بینا.
معادیخواه، عبدالحمید، 1372ش، فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج البلاغه، تهران: نشر ذره.
مکارم شیرازی، ناصر، 1385ش، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلامشرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، تهران: درالکتب الإسلامیه.