حذف و اضافة برگردان مشتقات باب استفعال و تأثیر آن در ترجمه های خطبه های نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سطح سه حوزه، گروه زبان وادبیات عرب، تربیت مدرس صدیقه کبری(س) قم، ایران

2 استادیار و عضو هیات علمی جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

توجه به کیفیت ترجمه متون دینی از جمله قرآن، نهج البلاغه و حدیث، موضوعی مهم و آشکار است و ارزیابی ترجمه این متون، جهت صیانت از آن­ها، ضرورت و اهمیت و ارزش دو چندان دارد؛ از جمله این متون، که تاکنون ترجمه‌های گوناگونی از آن به زبان فارسی انجام گرفته، کتاب شریف نهج­‌البلاغه است ، اما به‌طورکلی به ­دلیل کاستی­‌هایی که در ترجمۀ از عربی به فارسی وجود دارد، این ترجمه­‌ها مورد نقد و بررسی بسیاری از ادیبان قرار گرفته‌اند. در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش توصیفی-تحلیلی موارد حذف و اضافه برگردان مشتقات باب استفعال در ترجمه­ خطبه­‌های نهج­‌البلاغه مورد مطالعه قرار گیرد. براین­ اساس، داده­‌های مربوط به 11 مورد از مشتقات باب استفعال از کل خطبه ­های نهج­‌البلاغه انتخاب و در 5 ترجمۀ فارسی نهج‌البلاغه (فیض الاسلام، انصاری، شهیدی، زمانی، دشتی) مورد بررسی قرار گرفتند. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد، مصادیق حذف و اضافه برگردان مشتقات باب استفعال که به ترجمه­های یاد شده آسیب زده­اند، عبارتند از: حذف­های نابجا شامل: 1- حذف معانی باب استفعال. 2- حذف صنایع بلاغی. 3- حذف عناصر دستوری و اضافه نابجا شامل: الف- افزوده­های تفسیری غیر لازم و نادرست واژگان. ب- افزوده­های تفسیری نامناسب واژگان. ج  - گسترده­گویی در ترجمه واژگان. از نظر کمّی نیز گزارش آماری عملکرد مترجمان در نمونه­ های مورد بررسی، بیانگر این است که ترجمه فیض ­الاسلام کمترین و ترجمه دشتی بیشترین تعداد لغزش را داشته ­اند اما مجموع عملکرد ترجمه ­های پنج­گانه چنان نیست که بتوان آن را مناسب و موفق قلمداد کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    . قرآن کریم

    . نهج البلاغه، 1379ش، مترجم: سیدعلینقی فیض ­الاسلام، تهران: انتشارات فقیه.

    . نهج‌البلاغه،(بی تا)،مترجم: محمدعلی انصاری قمی، تهران: انتشارات نوین.

    .نهج‌البلاغه، 1378ش، مترجم: سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    .نهج‌البلاغه، 1379ش، مترجم: محمد دشتی، قم: مشهور.

    .نهج‌البلاغه، 1379ش، مترجم: حسین انصاریان، تهران: انتشارات پیام آزادی.

    .نهج‌البلاغه، 1420ق، مترجم : مصطفی زمانی، تهران: مؤسسه انتشارات نبوی.

    1. ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید،1378 ش، شرح نهج‌البلاغه، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    2. ابن اثیر، مبارک بن محمد، 1367ش، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، به کوشش: محمود محمدطناحى، طاهر احمدزاوى، قم: موسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
    3. ابن جنی، ابو الفتح عثمان، (بی تا)، الخصائص، به کوشش محمد علی نجار، مصر: مکتبة العلمیه.
    4. ابن سیده، على بن اسماعیل، 1421ق، المحکم و المحیط الأعظم، تصحیح:عبدالحمید هنداوى، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    5. ‏ابن فارس، احمد بن فارس، 1404‏‏ش، معجم مقاییس اللغه، تصحیح:عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
    6. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ش، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    7. ازهرى، محمد بن احمد، 1421ق، تهذیب اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    8. استرآبادی، رضی­ الدین، 2000م، شرح شافیه بر ابن حاجب. محقق: نورالحسن و دیگران. بیروت: دار الکتب العلمیه.
    9. انصاریان. علی، 1408ق، شرح نهج‌البلاغه المقتطف من بحار الانوار، تهران: مؤسسه الطباعه والنشر وزاره الثقافه والارشاد الاسلامی.
    10. انیس. ابراهیم، 1374ش، معجم الوسیط، طهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    11. بابایی. علی اکبر، 1392ش، روش ­شناسی تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    12. بحرانی. میثم بن علی ابن میثم، 1404ق، شرح نهج‌البلاغه، طهران: دفتر نشر الکتاب.
    13. بحرانی، میثم بن علی ابن میثم، 1408ق، اختیار مصباح السالکین، تحقیق:محمد هادی الأمینی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
    14. بحرانی. میثم بن علی ابن میثم، 1417ق، ترجمه شرح نهج‌البلاغه، قربان­علی محمدی­ مقدم و علی­ اصغر نوایی یحیی­ زاده، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
    15. بیهقی کیذری، قطب­ الدین محمد بن حسین، 1375ش، حدائق الحدائق فی شرح نهج‌البلاغه، قم: بنیاد نهج‌البلاغه، انتشارات عطارد.
    16. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، (بی تا)، المطول شرح تلخیص المفتاح، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    17. تهانوی، محمدعلى بن على، 1996م،کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
    18. ثعالبی، ابو منصور، 1422ق، فقه اللغه و سر العربیه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    19. جوهرى. اسماعیل بن حماد، 1376ش، الصحاح، تحقیق: احمد بن عبدالغفور عطارد، بیروت: دار العلم للملایین‏.
    20. حدادی، محمود،1375ش، مبانی ترجمه، تهران: انتشارات جمال الحق.
    21. رازی، فخرالدین محمد بن عمر،1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء الثراث العربی.
    22. راوندی، قطب ­الدین سعید بن هبه ­الله، 1364ش، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، قم: کتابخانه آیت ­الله مرعشی.
    23. زمخشرى، محمود بن عمر، 1979‏‏م، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
    24. شوشتری، محمدتقی، 1376ش، بهج الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تحقیق و تصحیح: بنیاد نهج ­البلاغه، طهران: امیرکبیر.
    25. صاحب، اسماعیل بن عباد، 1414‏ق، المحیط فی اللغة، تصحیح: محمد حسن آل­ یاسین، بیروت: عالم الکتب.
    26. صفوی، محمد رضا، 1391ش، نقد آموزی ترجمه­ های قرآن، قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج).
    27. طالقانی، محمود، بی تا، پرتوی از قرآن، تهران: اتحاد.
    28. طریحى. فخرالدین بن محمد، 1375ش، مجمع البحرین، طهران: مکتبة المرتضوی.
    29. طیب حسینی، محمود، 1394ش، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، تهران، مرکز مدیریت حوزه­ های علمیه خواهران-پژوهش­های حوزه و دانشگاه.
    30. عصاری، محمود رضا، 1388ش، مفاهیم علم نحو، قم: جامعه المصطفی العالمیه.
    31. فراهیدى، خلیل بن احمد، 1409ق، العین، قم: نشر هجرت‏.
    32. فیروزآبادى، محمد بن یعقوب، 1415‏‏ق، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    33. فیومى، احمد بن محمد، 1414ق، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم: مؤسسه دارالهجرة.
    34. قلی ­­زاده، حیدر، (بی تا). مشکل ساختاری ترجمه قرآن کریم، تبریز: موسسۀ تحقیقاتی علوم اسلامی ـ انسانی دانشگاه تبریز
    35. لطفی­ پور ساعدی، کاظم، 1392ش، درآمدی بر اصول و روش ترجمه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    36. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، 1414‏ق، تاج العروس، بیروت: دار الفکر.
    37. معرفت، محمد هادی، 1369ش، التمهید فی علوم القرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه
    38. منتظری، حسینعلی، 1383ش، درسهایی از نهج ­البلاغه، تهران: سرایی.
    39. مهنا، عبدالله على، 1413ق، لسان اللسان‏، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    40. موسوی، سید عباس، 1418ش، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دار الرسول الاکرم صلی‌الله علیه و آله.
    41. نجفی، ابوالحسن، 1365ش، آیا زبان فارسی در خطر است؟، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    42. هاشمی خوئی، میرزا حبیب ­الله، 1400ق، منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه، طهران: مکتبه الاسلامیه.
    43. هاشمی، احمد، 1391ش، جواهر البلاغه، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی .
    44. یزدی. خضر، 1429ق، شرح شافیه ابن الحاجب فی علمی التصرف و الخط، بیروت: ریّان.

    مقالات

    1. مردانی، مهدی، 1397ش، روش شناسی معنایابی واژه­ های نهج البلاغه، آموزه ­های حدیثی،2(4)، 26-3.