بررسی و نقد تاریخی روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی در حادثه یوم الدار (تحلیلی بر عدم احتجاج امیرالمؤمنین(ع) در برابر معاویه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری تاریخ تشیع ،دانشگاه اصفهان( نویسنده مسئول)

2 دکتری تاریخ تشیع، دانشگاه اصفهان

چکیده

در تاریخ الرسل و الملوک ظاهرا برای نخستین بار گزارش شده است که در حادثه یوم‌الدار یکی از صحابه پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم به نام نَیَّار بن عیاض اسلمی بدست یاران عثمان بن عفان کشته شد. با توجه به گزارش یاد شده، پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی و نقد تاریخی روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی به دو سؤال زیر پاسخ گوید:
1- چرا مصادر متقدم بر تاریخ طبری، روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی را گزارش نکرده‌اند؟
2- چرا امیرالمؤمنین علیه السلام در برابر داعیانِ خونخواهی عثمان و در رأس آنها معاویه، به موضوع قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی احتجاج نکرده است؟
هدف از واکاوی روایت قتل نَیَّار بن عیاض اسلمی آن است که روشن گردانیم این گزارش تاریخی بیش از آنکه به یک واقعیت تاریخی و عینی نزدیک باشد، به یک داستان دروغین می‌ماند که در سالیان متأخرتر از حادثه یوم‌الدار ساخته و پرداخته شده است. یافته‌های مقاله حاضر گویای آن است که گمان نمی‌رود صحابه‌ای بدین نام، وجود خارجی نداشته است؛ و با فرض پذیرش وجود خارجی نَیَّار بن عیاض، بنظر نمی‌رسد که وی در ماجرای محاصره خانه خلیفه بدست یاران عثمان کشته شده باشد. در نتیجه نه مصادر متقدم بر تاریخ طبری آن را گزارش کرده‌اند و نه شخص امیرالمؤمنین علیه السلام در برابر ادعای خونخواهی معاویه در مورد قتل عثمان بدان احتجاج و استناد نموده است.

کلیدواژه‌ها


  1. . نهج البلاغه

    1. ابن ابی ­الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، 1378ق، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: داراحیاء الکتب العربیه.
    2. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم ، 1385ق، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
    3. -----------------، 1409ق، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دارالفکر.
    4. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد، 1411ق، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
    5. ابن بکار، زبیر، 1416ق، أخبار الموفقیات، تحقیق: سامی مکی العانی، قم: منشورات الشریف الرضی.
    6. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی ، 1435ق، تهذیب التهذیب، به کوشش: ابراهیم الزیبق و عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    7. -----------------------، 1415ق، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    8. ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع الهاشمی، 1410ق، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت دار الکتب العلمیه.
    9. ابن شبّه النمیری، ابو زید عمر، 1410ق، تاریخ المدینة المنورة ،أخبار المدینة النّبویة،، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، قم: دار الفکر.
    10. ابن عبد رّبه، احمد بن محمد، 1404ق، العِقدُ الفَرید، تحقیق: مفید محمد قمیحة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    11. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، 1412ق، الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دارالجیل.
    12. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم ، 1992م، المعارف، تحقیق: ثروت عکاشة، چاپ دوم، قاهره: الهییئة المصریة العامة للکتاب، الطبعة الثانیة.
    13. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم،1410ق، الإمامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
    14. ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل، 1407ق، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر.
    15. ابن منده الأصبهانی، محمد بن اسحاق، 1426ق، معرفة الصحابة، تحقیق: عامر حسن صبری، بی­جا: مطبوعات جامعة الإمارت العربیة المتحدة.
    16. ابن میثم بحرانی، کمال الدین میثم بن علی، 1386ش، شرح نهج البلاغة، قم: دارالحبیب.
    17. ابن یحیی علوی، السید محمد بن عقیل، 1427ق، النصائح الکافیة، تحقیق و تدقیق: غالب الشابندر، قم: مؤسسة دار الکتاب الإسلامی.
    18. أصبهانی، ابونعیم احمد بن عبدالله بن احمد، 1419ق، معرفة الصحابة، تحقیق عادل بن یوسف العزازی، ریاض: دار الوطن للنشر.
    19. أمینی نجفی، عبدالحسین احمد، 1414ق، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    20. بَسَوی، یعقوب بن سفیان، 1401ق، المعرفة و التاریخ، تحقیق: اکرم ضیاء العُمَری،چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    21. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، 1417ق، أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر.
    22. ثقفی کوفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد،1353ش، الغارات، تحقیق: جلال الدین حسینی ارموی، طهران: انجمن آثار ملی.
    23. جاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر،2002م، رسائل الجاحظ ،الرسائل السیاسیة،، تحقیق و تقدیم: علی ابو ملحم، بیروت: منشورات دار و مکتبة الهلال.
    24. زرین­کوب، عبدالحسین، 1375ش، تاریخ در ترازو، چاپ چهارم، تهران:امیر کبیر.
    25. سبحانی، جعفر، 1386ش، فروغ ولایت، چاپ هشتم، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
    26. سبط بن­الجوزی، یوسف بن حسام، بی­تا، تذکرة الخواص، مقدمه: محمد صادق بحرالعلوم، طهران: مکتبة نینوی الحدیثة.
    27. شلتوت، فهیم محمد، 1410ق، تاریخ المدینة المنورة ،أخبار المدینة النّبویة،، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، قم: دار الفکر.
    28. شمری، فواز بن فرحان، 2019م، صحیح أخبار صفِّین و النّهروان و عام الجماعة،مقدمه: عبدالله بن عبدالرحمن السَّعد و خالد بن محمد الغیث، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    29. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، 1413ق، الملل و النِّحل، تصحیح و تعلیق: احمد فهمی محمد، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    30. صبحی، محمد بن عبدالله، 1424ق، فتنة مقتل عثمان بن عفان، چاپ دوم، مدینه المنوره: الجامعة الإسلامیة.
    31. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، 1387ش، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، الطبعة الثانیة.
    32. عاملی، سید جعفر مرتضی، 1414ق، الحیاة السیاسیة للإمام الحسن j، بیروت: دار السیرة.
    33. عسکری، سید مرتضی، 1426ق، خمسون و مائة صحابی مُختَلَق، چاپ هفتم، قم: منشورات کلیة أصول الدین.
    34. عطوان، حسین، 1986م، الأمویون و الخلافة، بیروت: دارالجیل.
    35. عقّاد، عباس محمود، بی­تا، عبقریة الإمام علیj، بیروت: المکتبة العصریة.
    36. فرزدق، همام بن غالب بن صعصعة، 1407ق، دیوان الفرزدق، شرح و ضبط: علی فاعور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    37. مالقی، ابوعبدالله محمد بن یحیی بن بکر، 1405ق، التمهید والبیان فی مقتل الشهید عثمان، تحقیق محمد یوسف زاید، الدوحة: دار الثقافة.
    38. محب­الدین طبری، ابوجعفر احمد بن عبدالله، 1405ق، الریاض النضرة فی مناقب العشرة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    39. محمودی، محمد باقر، 1417ق، نهج السعادة فی مُستدرک نهج البلاغة، طهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
    40. مزی، یوسف بن عبدالرحمن، 1413ق، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق و تعلیق بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    41. مسعودی، علی بن الحسین، 1409ق، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چاپ دوم، قم: دارالهجرة.
    42. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، 1413ق، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم: کنگره شیخ مفید.
    43. مقدسی، عبدالغنی بن عبدالواحد، 1437ق، الکمال فی أسماء الرجال، دراسة و تحقیق: شادی بن محمد بن سالم آل نعمان، کویت: هیئة حکومیة.
    44. مقدسی، مطهر بن طاهر، بی­تا، البدء والتاریخ، بور سعید: مکتبة الثقافة الدینیة.
    45. منقری، نصر بن مزاحم، 1382ش، وقعه صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوم، قاهره: المؤسسه العربیه الحدیثه.
    46. یعقوبی، احمد بن ابی­یعقوب،بی­تا، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.

    مقالات

    1. عسکری، سید مرتضی، 1368ش، نقد متد طبری در تاریخنگاری، نشریه کیهان اندیشه، شماره 25، صص 41-32.
    2. ناظمیان فرد، علی، 1378ش، «ملاحظاتی در باب نقد تاریخی برخی از خطاهای عمده در تاریخ­نگاری»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 21، تهران: خانه کتاب ایران، صص 20-19.

     

    .49  Madelung, Wilferd،1997، The succession of Muhammad: A study of the early Caliphate, Cambridge :University Press.