تعالی حقوق شهروندی؛ جستاری در مولفه های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

.دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور ،تهران ،ایران

چکیده

حقوق شهروندی مجموعه‌ای از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت و به عبارتی مجموعه حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی افراد است. امروزه حقوق شهروندی از دغدغه‌های اساسی محققان و از موضوعات مهم جوامع مدنی است، با اینکه سابقه تحقیق و مطالعه تاریخی به شکل منسجم امروزی نداشته است اما حقوق شهروندی در تعالیم الهی به­ویژه در قرآن کریم، احادیث مأثور و نهج‌البلاغه مورد توجه بوده است. این مقاله پس از مطالعه متن قرآن و نهج‌البلاغه به روش کتابخانه‌ای، با انتخاب و جمع‌آوری مطالب مرتبط، مفاد آن­ها را تجزیه‌ و تحلیل نموده و به این سوال پاسخ داده که دیدگاه قرآن و نهج­البلاغه در مسأله­ی حقوق شهروندی چیست؟ یافته‌ها نشان  می دهد حقوق شهروندی در آموزه‌های اسلامی ریشه داشته و دستورات دینی به‌صورت کامل به آن می پردازد. الگوی حقوق شهروندی در قرآن و نهج­البلاغه  شامل حقایق و راهبردهایی در مورد شاخصه‌های ارتباط مطلوب کارگزاران با مردم، حفظ کرامت انسانی، نحوه مدیریت و حکومت‌داری، انتقادپذیری و تفکر منطقی، حق حیات و آزادی عقیده انسان است. این الگو بسیاری از الگوهای حقوقی امروزه را برای زندگی تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد از این روی، می‌توان از این الگوها برای تبیین مسائل و مشکلات حقوق شهروندی استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    .نهج‌البلاغه.

    1. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1405ق، لسان العرب، قم: ادب حوزه.
    2. بابا زاده، علی‌اکبر، 1379ش، سیمای حکومت امام علی علیه السلام، قم: انتشارات انصاریان.
    3. بیهقی، احمد بن علی، 1366ش، تاج المصادر،به کوشش: هادی عالم زاده، تهران.
    4. تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد،1410ق، غررالحکم و دررالکلم، تحقیق: سیدمهدی رجائی،چاپ دوم، قم: دارالکتاب الإسلامی.
    5. جعفری لنگرودی، محمد، 1378ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    6. خوانساری، آقا جمال‌الدین محمد،1360ش، شرح غررالحکم و دررالحکم، به تصحیح سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: دانشگاه تهران.
    7. دهخدا، علی‌اکبر، 1994م، لغت‌نامه، جلد 7، تهران: دانشگاه تهران.
    8. زمخشری، محمود، 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
    9. شرفی، محمدرضا،1390ش، مهارت‌های زندگی در سیره رضوی، مشهد: آستان قدس رضوی.
    10. شریفی طراز کوهی، حسین، 1392ش، زمینه‌ها، ابعاد و آثار حقوق شهروندی، تهران: میزان.
    11. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، 1423ق، حاشیه کتاب مکاسب، شیخ عباس محمد آل صباغ قطیفی، بیروت: دارالمصطفی لاحیاء التراث.
    12. علاقه بند، علی، 1375ش، مقدمات مدیریت آموزشی، تهران: بعثت.
    13. علوی، سید جعفر، 1392ش، مهارت‌های زندگی با نگاه دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    14. فراهیدی، عبدالرحمن‌خلیل‌بن‌احمد،1409ق، العین، تحقیق: مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی، قم: دارالهجرة.
    15. فر مهینی فراهانی، محسن و پیدا، فاطمه، 1389ش، مهارت‌های زندگی، ده مهارت کلیدی به همراه مهارت‌های زندگی در نهج‌البلاغه و نهج الفصاحه، تهران: شباهنگ.
    16. محمدی ری شهری،محمد، 1386ش، میزان الحکمه، جلد 3، قم: دارالحدیث.
    17. مطهری، مرتضی، 1378ش، مقدمه‌ای برجهان بینی اسلامی، قم: صدرا.
    18. معادی خواه، عبدالمجید، 1373ش، فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج‌البلاغه، تهران: ذره.
    19. معینی نیا، مریم، 1385ش، سیره اداری امام علی علیه السلام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    20. مهدوی، نیلوفر، 1392ش، مهارت‌های زندگی، تهران: قطره.

    مقالات

    1. ابن تراب، مریم،1385ش، «حقوق شهروندی از دیدگاه حضرت علی علیه السلام»، ندای صادق. ،42،.110-146.
    2. امینی، سید حسن، 1377ش، قانون اساسی و حقوق شهروندان، مجموعه مقالات جمهوریت و انقلاب اسلامی، سازمان مدارک فرهنگ انقلاب اسلامی.
    3. جعفری، محمدمهدی،1385ش، «مدیریت قبیلگی و مدیریت مدنی در نهج‌البلاغه»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 10، ،1،. 91-110.
    4. شیانی، ملیحه، 1381ش، «تحلیلی جامعه‌شناختی از وضعیت شهروندی در لرستان»، جامعه‌شناسی ایران، دوره چهارم، ،3،. 60-80.
    5. عباسی، محمود، کلهر نیا گل‌کار، میثم و همکاران، 1395ش، «تأملی بر جلوه‌های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه»، اخلاق زیستی، سال 6، 21،. 7-22.
    6. عمید زنجانی، عباسعلی، 1380ش، «امام علی و حقوق اقلیت‌ها»، کتاب نقد ،18،.50-81.
    7. علم الهدی، جمیله، 1379ش، غایت شناسی تربیت علوی، مجموعه مقالات همایش تربیت در سیره و کلام امام علیعلیه السلام، 4، تهران: مرکز مطالعات تربیت اسلامی وزارت آموزش ‌و پرورش، 133-162.
    8. غلامی نیا، عبدالحمید، 1388ش، «تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق شهروند»، دو فصلنامه علمی پژوهشی مجتمع عالی شهید محلاتی، دوره 6. ،21،. 161-171.
    9. گرجی، ابوالقاسم، 1364ش، «حق و حکم و فرق میان آن‌ها»، مطالعات حقوقی و قضایی، ،1،. 29-38.
    10. محقق داماد، سیدمصطفی، 1380ش، «امام علی علیه السلام و حقوق بشر»، کتاب نقد، ،18، 150-193.