نقد و بررسی شبهه اثرگذاری مذهب در نگارش نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف قرآن و حدیث، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

2 استادیار گروه معارف قرآن و حدیث دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

یکی از شبهات مرتبط با انتساب نهج‌البلاغه، این ادعا است که شیعه به جهت غرض ورزی مذهبی مانند فضیلت بخشی به علی علیه السلام به عنوان امام اوّل خود و یا بالاتر بردن مقام او از جایگاه پیامبر صلی الله علیه و آله برای جلب قلوب غیر شیعه، نهج‌البلاغه را تدوین کرده‌ است. خاستگاه شبهه مورد بحث را می-توان در کلام ابن خلکان و سپس صفدی یافت که توسط برخی دیگر از علماء عامه به شکل کنونی تکوّن یافته است. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی، در صدد پاسخگویی به شبهه مورد بحث اقدام نموده، تلاش کرده است تا این شبهه به دو شبهه کوچک‌تر منحل شود: اوّل شبهه جعلی بودن و نگارش نهج البلاغه توسط سید رضی یا دیگران؛ دوم وجود انگیزه و اغراض مذهبی در این جعل و نگارش. در پاسخ به شبهه اوّل از روش سبر و تقسیم منطقی، شناخت همگونی سبک مجموعه نهج‌البلاغه، دیرینه-شناسی، شناخت محلّ اصابت شبهه بهره‌گرفته‌شده‌‌است. از توجّه به دیدگاه فریقین در خلافت امام علی علیه السلام-فرای بلافصل بودن یا نبودن-، تصریح و تلویح بر افصحیّت و ابلغیّت علی علیه السلام از سوی دوست و دشمن، التفات به اعلمیّت و نفس پیامبر صلی الله علیه و آله بودن او، دقّت در معیّت قرآن با علی علیه السلام و ناطقیّت او و صامتیّت قرآن برای پاسخگویی به شبهه دوم استفاده‌شده‌است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم

    1. آل سلمان، ابوعبیده مشهور بن حسن، 1415ق، کتب حذر منها العلماء، بیروت: دار الصمیعی.
    2. آلوسی، محمود، 1415ق، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    3. آل یاسین، محمدحسن، 1360ش، نهج ­البلاغه از کیست؟، ترجمه: محمود عابدی، تهران: بنیاد نهج ­البلاغه.
    4. ابراهیم السید، صبری، 1406ق، توثیق نهج ­البلاغه، دوحه: دار الثقافه.
    5. ابن ابی الحدید، عبد الحمید، 1387ش، شرح نهج ­البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث العربی.
    6. ابن ادریس حلّی، محمد، 1410ق، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی و المستطرفات، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    7. ابن بابویه، محمد بن على، 1362ش، الخصال. قم: جامعه مدرسین‏.
    8. ابن خلکان، احمد بن محمد، 1364ش، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، قم: الشریف الرضی.
    9. ابن طاووس، على بن موسى، 1389ش، سعد السعود للنفوس منضود، قم: دار الذخائر.
    10. ابن عنبه، احمد، 1412ق، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
    11. ابن­ کثیر، اسماعیل بن عمر، 1419ق، تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت: مؤسسة دار الکتب العلمیة.
    12. اصفهانی، ابوالفرج علی، 1415ق ، الأغانی، بیروت: مؤسسة دار إحیاء التراث العربی.
    13. برقعی ، محمد باقر، 1396ش، اصالت نهج البلاغه، تهران: میراث شرق.
    14. بلیع، عبدالحکیم، 1969م، النثر الفنی و اثر الجاحظ فیه، قاهره: مؤسسه عربیه للتالیف و الترجمه و النشر،
    15. بیهقی، علی، 1380ش، معارج نهج ­البلاغه، قم: بوستان کتاب.
    16. ترمذى، محمد بن عیسى، 1419ق، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، قاهره: دار الحدیث.
    17. ثعالبی، ابومنصور عبالمالک، 1403ق، یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    18. حاجی خانی، علی 1398ش، استناد نهج البلاغه و نقد شبهات پیرامون آن ، تهران: سمت.
    19. حسکانى، عبید الله بن احمد، 1411‏ق ، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، تهران‏: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
    20. حسینى جلالى، محمد حسین، 1380ش، دراسة حول ‏نهج ‏البلاغة، بیروت: موسسة الاعلمى ‏للمطبوعات‏.
    21. حسینی خطیب، عبدالزهراء، 1402ق، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، بیروت: دار­­­­ الاضواء.
    22. حموی، یاقوت، 1381ش ، معجم الادباء، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.
    23. تهرانی، آقابزرگ، 1399ق، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت: دارالاضواء.
    24. دلشاد تهرانی، مصطفی، 1390ش، چشمه خورشید: آشنایی با نهج ­البلاغه، تهران: انتشارات دریا.
    25. ذهبی، محمد بن احمد، 1395ق، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت: دار الفکر.
    26. رضی، محمد بن حسین، 1415ق، دیوان الشریف الرضی، بیروت: دار الجیل.
    27. روزبهان بقلى، روزبهان، 2008م، عرائس البیان فى حقائق القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    28. زکی صفوت پاشا، احمد، 1962م، ترجمه علی بن ابی طالب، قاهره: مکتبه البابی الحلبی.
    29. شرفی، احمد بن محمد، 1411ق، شرح الأساس الکبیر، صنعاء: دار الحکمة الیمانیة.
    30. شوشتری، نور الله، 1409ق، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
    31. صرصرى حنبلى، سلیمان، 1419ق ، الانتصارات الإسلامیة فی کشف شبه النصرانیة، ریاض: مکتبة العبیکان‏.
    32. صفدی، خلیل بن ایبک، 1399ق، الوافی بالوفیات، تحقیق: ریتر، هلموت، بیروت – لبنان: دار النشر فرانز شتاینر.
    33. طباطبایی، محمد کاظم، 1397ش، نقد و بررسی شبهات پیرامون نهج البلاغه، نوبت چاپ: دوم ، قم: موسسه فرهنگی دار الحدیث.
    34. طبرسى، احمد، 1403ق، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: انتشارات مرتضى‏.
    35. طوسی، محمد­بن­حسن، 1351ش، الفهرست، مشهد: دانشگاه مشهد.
    36.  1414ق، الأمالی، قم: مؤسسة البعثة.
    37. طوسی، نصیرالدین محمد، 1403ق، شرح الإشارات و التنبیهات للطوسی مع المحاکمات، قم: دفتر نشر الکتاب.
    38. عاملى، شیخ حرّ محمد بن حسن، 1409ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
    39. عقاد، عباس محمود، 1974م، عبقریه الامام علی علیه السلام، بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
    40. عسقلانی، ابن‌حجر، 1406ق، لسان المیزان، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    41. قزوینی حائری، محمد کاظم، 1371ش، شرح نهج ­البلاغه، قم: نشر توسط مؤلف.
    42. قمی، عباس، 1376ش، الکنی و الالقاب، نجف: حیدریه.
    43. قمى، على بن ابراهیم، 1363ش، تفسیر القمی، قم: انتشارات دار الکتاب.
    44. قندوزی حنفی، سلیمان، 1416ق، ینابیع المودّه، بیروت: دار الأسوه للطباعه و النشر.
    45. کاشف الغطاء، محمد حسین، 1413ق، أصل الشیعة و أصولها، بیروت: مؤسسة الأعلمی‏،
    46. کاشف الغطاء، هادی، 1354ش، مدارک نهج ­البلاغه و دفع الشبهات عنه، نجف: مطبعة الراعی.
    47.  (بی­تا)، مستدرک نهج ­البلاغه و یلیه مدارک نهج ­البلاغه و دفع الشبهات عنه، بیروت: دار الاندلس.
    48. کلینى، محمد بن یعقوب، 1429ق، الکافی، قم: دار الحدیث.
    49. کیلانی، محمد سید، 1995م، اثر التشیع فی الادب العربی، قاهره: دارالعرب للبستانی.
    50. مبارک، زکی، 1991م، عبقریه الشریف الرضی، مصر: مطبعه حجازی.
    51. مسعودی، علی بن حسین، 1384ش، مروج الذهب و معادن الجواهر، قاهره: السعادة.
    52. مفید، محمد بن محمد، 1413ق، الإختصاص، قم: کنگره شیخ مفید.
    53. موسوی حسینی، عباس، 1375ش، نزهة الجلیس و منیة الأدیب الأنیس، محقق: محمد مهدی خرسان، قم: المکتبة الحیدریة.
    54. هاشمى خویى، حبیب الله، 1400ق، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران: مکتبة الإسلامیة.
    55. هندی، میر حامد حسین، 1366ش، عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام.
    56. یعقوبی، احمد بن ابی ­یعقوب، (بی­تا)، مشاکلة الناس لزمانهم، بیروت: دار الصادر.

    57.نادم، محمد حسن، 1388ش، نهج ­البلاغه، نقدها و پاسخ ها، قم: نشر ادیان.