عوامل آزادی فکر در قرآن و بررسی موانع درون‌دینی و برون‌دینی آن و ارائۀ راهکارها از نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم وتربیت گروه آموزشی تعلیم وتربیت اسلامی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

2 استاد فلسفه تعلیم وتربیت دانشکده روانشناسی وعلوم تربیتی دانشگاه تهران

3 استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

این پژوهش بررسی و ارائه سندی از جایگاه آزادی و رهایی فکر در مسیر اعتلای فکری و عقلانی در قرآن است. بدین منظور، آیات قرآن به آیات رهایی‌بخش و آیات مربوط به اسارت‌ آفرینی به ‌عنوان عوامل و موانع درون‌دینی تقسیم ‌بندی شده‌اند. همچنین موانع برون‌دینی نیز در زمینۀ فرهنگی و معرفت دینی ارزیابی می­‌شوند. جهت برون رفت از موانع، راهکارهایی از نهج­ البلاغه ارایه می­گردد. روش پژوهش، روش تحلیل مفاهیم، روش استنتاجی است. بر این اساس، عوامل آزادی فکر باعث اعمال اختیاری و فضایلی چون گذشت و تقوا موجب رهایی از اسارت‌های درونی و رذایل اخلاقی و سبب آزادی وتوسعه فکر می‌گردد. همچنین برای دفع و رفع موانع درون‌دینی، همچون تقلیدکور و عدم پیروی از عقل، راهکار مناسب را عبرت‌پذیری از گذشتگان، تبعیت کردن از عقل، در برابر رفتارهای جاهلانه، شک، تردید، شبهه، فریب‌کاری و ارتداد و رهایی از تبعیت از هوای نفس می­‌داند. موانع برون‌دینی شامل نوع معرفت دینی در دوره‌های مختلف و چگونگی استنباط آیات از متون اسلامی است. موانع فرهنگی نیز موجب سلب آزادی فکر می­‌شوند. راهکارهای ارایه شده از نهج البلاغه، سبب عبور از این موانع و معرفت بیشتر و تقویت پایه های ایمان شده و راه وصول به یقین را  نیز میسر می­‌سازد.

کلیدواژه‌ها


  1. . قرآن مجید، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای،1374ش..تهران: سازمان امور خیریه و اوقاف.

    . نهج البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، 1385ش .قم :غرفة الاسلام،

    1. احسانی‌فر، محمدمهدی؛ قاضی‌زاده، کاظم،1394ش.«تحلیل مفهومی لا اکراه فی الدین و نظریه آزادی و مسئولیت عقیده»، قم:،دو فصلنامه کتاب و سنت، سال سوم، شماره ۶، صص 26-51
    2. ایازی، سیدمحمد،( ۱۳۹۶). «آزادی انسان در قرآن»، تهران: همایش بزرگداشت امام خمینی (ره)، نشریه بینات شماره 53 (صفحات 37-44)
    3. آزادی فکر، 1325ش تهران :،مجله یادگار..
    4. باقری، خسرو،۱۳۸۶لف و ۱۳۸۶ب،)ش. نگاهی دوباره به تربیت اسلامی جلد اول و جلد دوم ، تهران: نتشارات مدرسه.
    5. باقری، خسرو؛ و دیگران، 1389ش رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم‌وتربیت، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی.
    6. باقری، خسرو، 1392 ش، هویت علم دینی، نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم اسلامی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    7. باقری، خسرو، 1399ش، عاملیت انسان رویکرد دینی و فلسفی، تهران:نشر واکاوش.
    8. باقری‌نیا، حسن، ۱۳۹۵ش، «آسیب‌شناسی تربیت دینی با نظر به مبانی معرفت شناسی دینی اندیشه‌های نوگرانه نصرحامد ابوزید»، بجنورد: پژوهشنامه تربیتی، سال یازدهم، شماره۴۷، تابستان (صفحات1-20)
    9. جعفریان، رسول، 1394ش، تاریخ سیاسی اسلام تاریخ خلفاء از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله تا زمان امویان (۱۱-۱۳۳ق)، تهران: انتشارات دلیل ما،
    10. خمینی، روح‌الله ۱۳۹۲ش، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، تهران: مؤسسۀ تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
    11. دشتی سروری، نجفقلی، ۱۳۷۸ش، آزادی فکر در نظام جمهوری اسلامی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم سیاسی تهران : دانشگاه شهیدبهشتی.
    12. دیلتای، ویلهم، 1391ش، دانش هرمنوتیک مطالعۀ تاریخ، ترجمۀ منوچهرصانعی دره‌بیدی.تهران: انتشارات ققنوس.
    13. سخنور، داوود، ۱۳۹۰ ش، «زمینۀ تاریخی نقش عقل در معرفت دینی در میان مذاهب اهل سنت تا دورۀ غزالی»، تهران :گاهنامۀ علمی وپژوهشی پرتو خرد، سال سوم، شماره ۳، زمستان، (صفحات34-48)
    14. سوزنچی، حسین، 1363 ش، حل پارادوکس آزادی در اندیشۀ مطهری، تهران :مجلۀ قبسات، دوره 8شماره30-31 (صفحات 207-222)
    15. صادق زاده قمصری، علیرضا، 1392 ش، مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دبیرخانه شورای انقلاب فرهنگی.
    16. طباطبایی، محمدحسین،1380 ش، تفسیر المیزان 1 ترجمۀ همدانی، تهران: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    17. طباطبایی، محمدحسین،1384 ش، تفسیر المیزان 1 و۲ و ۷ و ۱۴ و ۱۶و ۱۹، ترجمۀ موسوی همدانی.قم:جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
    18. فانی، مهدی؛ رجبی، محمدحسین،1393 ش، «موارد استدلال تفسیری و کلامی بر آیۀ لا اکراه فی الدین»، قم: دوفصلنامه تحقیقات کلامی، دورۀ ۲، شماره ۵، (صفحات 93-108)
    19. قربانی، زین‌العابدین1340ش، «نظری به اعلامیۀ حقوق بشر (اسلام و آزادی فکر و وجدان)»، تهران: مجلۀ مکتب اسلام.
    20. کاویانی، صدیقه، 1398ش، «آسیب‌شناسی تربیت دینی در حیطه فردی از منظر نهج البلاغه»، تهران: مجلۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، سال بیست‌وهفتم، دورۀ جدید، شماره ۴۲.(صفحات5-26 )
    21. کلینی، محمد ابن یعقوب،۱۳۶۹ ش، اصول کافی، جلداول و دوم، تهران: انتشارات اسلامیه.
    22. گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ گال، ج ویس 1386 ش، روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی ترجمه: جمعی از مؤلفان، جلد دوم تهران: انتشارات سمت.
    23. عزیزی ، عباس 1381ش، درآمدی برمعرفت پژوهی درنهج البلاغه، قم: مجله پزوهش وحوزه شماره (12صفحه 90).
    24. مجلسی، محمدباقر، 1369ش، بحارالانوار، جلد ۵، تهران: انتشارات اسلامیه،.
    25. محمدرضایی، محمد،1379ش، «خاستگاه و پیشینۀ نظریۀ تکامل معرفت دینی»، قم: مجلۀ قبسات، شمارۀ ۱۸(صفحات 108-117) .
    26. محمدی ری شهری ،محمد وحسن فرزانگان، میزان الحکمه، جلد 1،ترجمه حمید رضاشیخی ،موسسه فرهنگی دارالحدیث شهر ری
    27. مسعودنیا، حسین1391ش،«بررسی مقایسه‌ای دو گفتمان ایدئولوژیک و هرمنوتیک نواندیشی دینی»، مجلۀ دانش سیاسی و بین‌الملل،تهران: شمارۀ ۱. (صفحات 1-18)
    28. مک‌کواری، جان،1397ش، هایدگر و مسیحیت، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: نشر بنگاه ترجمه.
    29. هومن، حیدر علی،1386ش، راهنمای عملی پژوهش کیفی، تهران :انتشارات سمت،.