انواع نظارت الهی و اهداف آن در خطبه‌های سیاسی نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب

2 هیات علمی دانشگاه یزد

3 استادیار گروه علوم و قرآن و حدیث؛ دانشگاه پیام نور؛ واحد تهران جنوب؛ تهران، ایران.

4 مدرس دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات

چکیده

مفهوم نظارت الهی از موضوعات مهمی است که در حوزه علوم انسانی و مبانی معرفت شناسی کاربردی اساسی دارد. در خطبه‌های سیاسی و اعتقادی نهج‌البلاغه نیز مفهوم نظارت الهی و انواع آن مورد اهتمام و توجه قرار گرفته است. از این رو پژوهش پیش روی در صدد آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، انواع نظارت الهی و مفاهیم متنوع آن را در خطبه‌های سیاسی نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار دهد. در این بررسی تلاش خواهد شد تا انواع و حوزه‌های متنوع نظارت الهی، با توجه به فضا و ساختار فرهنگی-اجتماعی این خطب تحلیل و بازیابی گردد و نهایتا آنچه از این تحلیل بدست می‌آید این است که علی علیه السلام در نهج‌البلاغه نظارت الهی را از منظری دوگانه مطرح کرده‌اند. نخست: نظارت عامه که شامل نظارت خداوند بر همه انسان‌هاست و دیگری نظارت خاصه خداوند است که به حکام، کارگزاران و سیاستمداران اختصاص دارد و هر یک از این نظارت‌ها با اهداف خاص و با واژگانی مخصوص به خود در این خطبه ها بیان شده است. در پایان مقایسه‌ای بین نظارت در نهج‌البلاغه با فرآیند بازخورد 360 درجه صورت می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


منابع 
. قرآن کریم
1. ابن اثیر، مبارک بن محمد، 1367ش، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ چهارم، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
2. ابن درید، محمد بن حسن،1988م، جمهره اللغه، چاپ اول، بیروت: دارالعلم للملائین.
3. ابن فارس، احمد بن فارس، 1404ق، معجم مقاییس اللغه، ج2-5، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، ج3، چاپ سوم، بیروت: دارصادر. 
5. ابن میثم، میثم بن علی،1375ش، شرح نهج‌البلاغه، ج 2-3-4، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی.
6. اخوان کاظمی، بهرام، 1392ش، نظارت در نظام اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
7. ازهری، محمد بن احمد، 1421ق، تهذیب اللغه، ج2-4-6-7-12، چاپ اول، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
8. اسماعیل صینی، محمود، 1414ق، المکنز العربی المعاصر، چاپ اول، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
9. بستانی، فواد افرام، 1375ش، فرهنگ ابجدی، چاپ دوم، تهران: اسلامی.
10. پیکاک، تونی، 1393ش، بازخورد 360 درجه، قوت دین، ترجمه:محمدسعید، تهران: نظری
11. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376ق، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، عطار، عبدالله بن غفور، ج2-3-6، چاپ اول، بیروت: دارالعلم للملائین.
12. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، 1374ش، مفردات الفاظ قرآن، ج1-2-4، چاپ دوم، تهران: انتشارات مرتضوی.
13. زمخشری، محمد بن عمر، 1979م، اساس البلاغه، چاپ اول، بیروت: دار صادر
14.  شهیدی، سیدجعفر، 1375ش، نهج‌البلاغه پارسی، چاپ نهم، انتشارات علمی-فرهنگی 
15. صاحب، اسماعیل بن عماد، 1414ق، المحیط فی اللغه، آل یاسین، محمدحسن، ج4، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب.
16. طریحی، فخرالدین بن محمدعلی، 1375ش، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: مکتبه المرتضویه.
17. عمید زنجانی، عباسعلی، موسی زاده، ابراهیم، 1389ش، نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
18. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409ق، العین، محقق، محزومی، مهدی، ج2-3-4-7-8، چاپ دوم، قم: نشر دارالهجره.
19. قرشی، سیدعلی اکبر، 1371ش، قاموس قرآن، ج 2-3-4-5-6-7-13، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامی.
20. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، 1374ش، اصول کافی، کمره‌ای، محمدباقر، ج2، تهران: دفتر مطالعات و تاریخ معارف اسلامی.
21. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، 1414ق، تاج العروس فی شرح قاموس، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
22. مصطفوی، حسن، 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج4، چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
23. مکارم شیرازی، ناصر، 1390ش، پیام امام امیرالمُؤمنین علیه السلام (شرح نهج‌البلاغه)، ج4-7، چاپ اول، قم: الامام علی بن ابی طالب علیه السلام.
24. مکارم شیرازی، ناصر، 1375ش، پیام امام امیر‌المُؤمنین علیه السلام، ج ۷، ، تهران: دار الکتب الإسلامیه
25. مهنا، عبدالله علی، 1413ق، لسان اللسان: تهذیب لسان العرب، ج 3، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
26. نجفی، محمدحسین، 1266ق، جواهرالکلام، ج11، قم: جامعه مدرسین.
مقالات
27. جوادی، حسن، 1392، نظارت و بازرسی از دیدگاه اسلام با تاکید بر فرمایشات حضرت علی علیه السلام ، اولین کنفرانس بین المللی حماسه سیاسی.
28. اخوان کاظمی، بهرام، 1390ش، نظارت و مبانی آن در نظام و اندیشه علوی، پژوهشنامه علوی، سال دوم، شماره 1، ص1-19
29. ریاحی مهر، باقر، مسترحمی، سیدعیسی، 1394ش، نقش فضای صدور در فهم نهج‌البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال سوم، شماره 11، صص 116-132
30. قدیری، محمدحسین، 1389ش، خودکنترلی کودک؛ خمیر مایه خویشتن داری اخلاقی، راه تربیت، ش11، صص87-116
31. محمودیان، حمید؛ ساجدی، علی محمد؛ فقهی، طاهره بیگم، 1394ش، نظارت و کنترل از نگاه مدیریتی امام علی علیه السلام، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال ششم، شماره 1، صص191-211
32. مولائی، ابوالحسن، 1385ش، نگاهی به نظارت و کنترل در آموزه های نهج‌البلاغه، حصون، شماره7، صص192-206.