رعایت حقوق سه‌گانه حیات، آزادی و کرامت در دوره حکومت خلفا از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانش آموخته دانشگاه پیام نور

چکیده

شبهات برون­ متنی نهج­ البلاغه، از گذشته تاکنون رواج داشته است و امروزه، دست­ آویز قراردادن این کتاب برای بی­ ا­عتبار کردن باورهای شیعی، روشی متداول در بین قائلین به شبهه است. مهم­ترین شبهات نهج­ البلاغه پیرامون موضوع امامت و انکار نص برای اثبات حکومت حضرت، شکل گرفته است و مطرح­ کنندگان شبهه با استناد به برخی خطب و نامه­ های نهج­ البلاغه، درصدد اظهار این مطلب هستند که برخی کرده­‌ها و گفته­‌های ایشان در این کتاب، نصب رسول صلی الله علیه و آله و سلم  را رد می­‌کند و عبارات بکار رفته در تمجید خلفای گذشته در نهج­ البلاغه، نمایانگر تأیید حکومت­‌های پیشین از سوی حضرت است. نوشتار حاضر با  هدف تحلیل  اعتبار اظهارات این گروه بر پایه نهج­ البلاغه و با استنادات تاریخی نوشته شده و برای نیل به هدف مورد نظر، پایه­‌های تشکیل حکومت بر اساس حقوق سه­‌گانه­ی حیات، آزادی و کرامت از دیدگاه نهج­ البلاغه و قرآن مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی­‌های انجام شده، از دیدگاه حضرت و بر اساس نهج­ البلاغه در حکومت­‌های خلفا، نه تنها حقوق سه­‌گانه حضرت و خاندان نبوی به شدت مورد تهدید قرار گرفت، بلکه مردم نیز به انواع مختلف و با عملکرد خلفا، از حقوق خود محروم شدند. بررسی میزان سازگاری سخنان امام علیه السلام در زمینه رعایت حقوق الهی­-انسانی اعم از حق حیات، آزادی وکرامت، با عملکرد خلفاء هدف اصلی نوشتار حاضر است.

کلیدواژه‌ها


.منابع
قرآن کریم، ترجمه: محمدمهدی فولادوند.
1. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن‌هبةالله، ۱۳۸۵ق، شرح نهج‌البلاغة، تحقیق:محمدابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، قاهره: ‌دار إحیاء الکتب العربیة.
2. ابن‌اثیر، مبارک بن احمد، 1385ق،الکامل فی‌التاریخ، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
3. ابن هشام، عبدالملک، 1415ق، سیره ابن هشام ، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
4. آﻟﻮﺳﯽ، شهاب‌الدین ﻣﺤﻤﻮد، 1415ق، روح اﻟﻤﻌﺎﻧﯽ ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن اﻟﻌﻈﯿﻢ، ﺑﯿﺮوت: داراﻟﮑﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﯿﻪ.
5. -------، 1301ق، الأجوبة العراقیة على الأسئلة اللاهوریة، بغداد: مطبعة الحمیدیة.
6. الألوسی، أبوالمعالی‌محمود شکری بن‌عبدالله بن محمدبن أبی الثناء، 1429ق، ‌السیوف المشرقة ومختصر الصواقع المحرقة، تحقیق:دکتر مجید الخلیفة، قاهره: مکتبة الإمام البخاری للنشروالتوزیع.
7. إلهی‌ظهیرپاکستانی، إحسان(بی‌تا) الشیعةوأهل البیت علیهم السلام ، لاهور–پاکستان: إدارة ترجمان‌السنة.
8. بحرانی، میثم بن‌علی، 1362ق، شرح نهج البلاغة، چاپ دوم، دفتر نشرالکتاب، بی‌جا.
9. البخاری الجعفی،محمدبن إسماعیل‌أبوعبدالله، 1422ق، صحیح البخاری، محقق: محمدزهیر بن ناصرالناصر، بی‌جا: دار طوق النجاة.
10. بغدادی حنبلی، أبوبکرأحمدبن محمدبن هارون بن یزید ، 1410ق، السنة، محقق: عطیة الزهرانی، ریاض: دارالرایة.
11. بغدادی،عبدالقاهر، 1417ق، اصول الدین، بیروت: دارالفکر .
12. بلاذری، احمد ، 1410ق، انساب الاشراف، تحقیق: محمدباقرموسوی، بیروت: مؤسسةالاعلمی.
13. ----------، 1373ق، حکمت اصول سیاسی اسلام (ترجمه وتفسیر مبارک امیرالمُؤمنین‌علی-بن‌ابیطالب علیه السلام به مالک‌اشتر) تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
14. جوادی‌آملی، عبدالله، 1375ق، تفسیر‌موضوعی‌قرآن‌کریم، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر‌فرهنگی رجاء.
15. حقیقت، سید صادق، میرموسوی، سید علی، 1381ش، مبانی حقوق بشر، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش واندیشه معاصر.
16. الخضر، محمدسالم ، 1428ق، ثم أبصرت‌الحقیقة، بی‌جا، بی‌نا، چاپ دوم.
17. سیوطی، جلال‌الدین ، 1411ق، تاریخ الخلفا، قم، منشورات شریف‌رضی.
18. شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم (بی‌تا) الملل والنحل، محقق: امیرعلی مهنا و علی‌حسن فاعور، بیروت: دارالمعرفه.
19. اﻟﺼﺎدق،محمد، (بی‌تا)، ﺗﺄﻣﻼت ﻓﻲﻛﺘﺎب‌نهج‌اﻟﺒﻼﻏﻪ، ﻣﻘﺪﻣﻪ: ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ دروﻳﺶ، ﻗﺎﻫﺮه: داراﻟﺴﻼﻣﻪ.
20. طبری محب‌الدین، احمد بن‌عبدالله ، 1426ق، مناقب‌الامام‌امیرالمُؤمنین علی بن‌ابی‌طالب علیه السلام من-الریاض‌النضره، تحقیق: محمدباقر محمودی، قم: بوستان کتاب ‌قم.
21. عبده،محمد (بی‌تا) شرح نهج‌البلاغه، مصحح: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره: مطبعه-الاستقامه.
22. قاضی‌زاده، کاظم، 1383ش، حکومت‌نامه امام علی علیه السلام: علی وبایسته‌های دولت، قم: دفتر نشر معارف.
23. قربانی، زین‌العابدین، 1368ش، اسلام وحقوق بشر، تهران: کتابخانه صدر.
24. القفاری، ناصربن‌عبد الله، 1414ق، أصول مذهب‌الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة،بی‌نا .
25. -------- ، 1428ق، مسألةالتقریب بین أهل‌السنة والشیعة، چاپ دوم، مدینه:دار طیبة للنشر والتوزیع.
26. کاتوزیان، ناصر، 1387ق، کلیات حقوق: نظریه عمومی؛ تهران: شرکت سهامی انتشار.
27. مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، مصحح: جمعی ازمحققان، چاپ دوم، بیروت: دارإحیاءالتراث‌العربی.
28. المحمدی، أبوذر عبدالقادر بن مصطفى بن عبدالرزاق (بی‌تا) حدیث رزیة یوم الخمیس فی الصحیحین – ]دراسة نقدیة تحلیلة]، بی‌جا، بی‌نا.
29. مسلم بن‌الحجاج أبوالحسن القشیری النیسابوری(بی‌تا)، المسندالصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم محقق: محمدفؤادعبدالباقی، بیروت: دارإحیاء التراث‌العربی.
30. مصباح‌یزدی، محمدتقی، 1387ش، نگاهی گذرا به‌نظریه ولایت‌فقیه، قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام‌خمینی(قدس‌سره).
31. ------- ، 1380ش، نظریه حقوقی‌اسلام، قم: ‌انتشارات مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام-خمینی.
32. مطهری،مرتضی ، 1403 ق، بررسی اجمالی مبانی‌اقتصاد اسلامی، تهران: حکمت.
33. ------- ، 1376ش، جاذبه و دافعه علی علیه السلام، چاپ25، قم: ‌انتشارات صدرا.
34. --------، 1378ش، نظام حقوق زن دراسلام، تهران: صدرا.
35. مغنیةمحمدجواد، 1358ش، فی ظل النهج البلاغة، چاپ: سوم، بیروت: دارالعلم للملایین.
36. مکارم‌شیرازی،ناصر، 1386ش، پیام‌امام امیرالمُؤمنین علیه السلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه‌.
37. الموسوی‌، موسى، 1408ق، ‌الشیعة والتصحیح، بی‌جا، بی‌نا.
38. الموصلی، عبدالله(بی‌تا) حقیقة الشیعة «حتى لا ننخدع»، چاپ دوم، اسکندریه: دارالإیمان للطبع و النشر و التوزیع.
39. هیثمی، ابوالحسن نورالدین علی‌بن‌ابی‌بکر ، 1412ق، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، بیروت:دارالفکر.
مقالات
40. پارسانیا، حمید ، 1390ق، فلسفه حقوق بشر از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی، فصلنامه اسراء، س3، ش 7.
41. جعفری‌تبریزی، محمدتقی، 1384ق، تحریک به‌پیمودن مسیر کمالات درنهج‌البلاغه، پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شماره13 و14.
42. نبویان، سیدمحمود، 1397ش، منشأ حق‌های تکوینی، معرفت فلسفی، سال پانزدهم، شماره سوم، پیاپی59.