مؤلّفه‌های آوایی نامه سی و یکم نهج‌البلاغه (تحلیل سبک شناسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

از موضوعات مورد بررسی در سبک‌شناسی، بررسی ضرب‌آهنگ و یا موسیقایی متن ادبی و به عبارت دیگر، لایه آوایی اثر ادبی است که نحوه کاربرد واحدهای آوایی در یک موقعیّت زبانی و نیز کارکرد بیانی آواهای زبان را بررسی می‌کند. نامه سی و یکم نهج‌البلاغه، نه فقط از منظر محتوایی، بلکه از منظر موسیقایی نیز قابل تأمّل است. واژگان سحرآمیز وکاربرد آواهای متناسب با مضمون، به یک مختصّه سبک‌ساز در این نامه تبدیل شده است. ساختار آوایی این نامه و تناسب بین دلالت‌های آوایی و انفعالات امیرالمُؤمنین علیه السلام، چنان بر روح و روان خواننده تأثیر می‌گذارد که آن را تا سرحدّ شعر ارتقا داده است. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی، و در برخی موارد با بهره‌گیری از روش‌های آماری، به تحلیل و بررسی مؤلّفه‌های عمده موسیقی‌آفرین در نامه سی و یکم پرداخته، و از یافته‌های زبان‌شناختی استمداد جسته است. مهم‌ترین نتیجه پژوهش حاضر این است که نامه امام علی علیه السلام به فرزند خویش دارای بافت زبانی بی‌نظیری بوده، و ویژگی‌های آوایی منحصر به فرد واژگان به کار رفته در آن، در کنار سجع، تکرار و دیگر محسّنات لفظی همچون جناس و طباق و نیز ساختار صرفی واژگان، منجر به آهنگین شدن آن گشته است.

کلیدواژه‌ها


منابع 
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه. 1391ش، ترجمه محمّد دشتی، قم: انتشارات نشتا.
1. ایچسون، جین، 1380ش، مبانی زبان‌شناسی، ترجمه: محمّد فائض، چاپ دوم، تهران: نگاه.
2. پورنامداریان، تقی، 1381ش، سفر در مه، چاپ دوم، تهران: نگاه.
3. تجلیل، جلیل، 1367ش، جناس در پهنه ادب فارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
4. التفتازانی، سعدالدّین، 1411ق، مختصر المعانی، چاپ اوّل، قم: مؤسّسه دار الفکر.
5. الجرجانی، عبدالقاهر، 1981م، دلائل الإعجاز. بیروت: دار المعرفة.
6. جرداق، جرج، 1374ش، شگفتی‌های نهج‌البلاغه، ترجمه: فخرالدّین حجازی، تهران: انتشارات بعثت.
7. رفیق أحمد صالح، معین،2003م، دراسة أسلوبیّة فی سورة مریم، بیروت: جامعه النجاح الوطنیة.
8 . شفیعی کدکنی، محمّدرضا، 1370ش، موسیقی شعر، چاپ سوم. تهران: آگاه. 
9. _______________، 1366ش، شاعر آینه‌ها، تهران: نگاه.
10. شمیسا، سیروس، 1374ش، کلّیّات سبک‌شناسی، تهران: انتشارات فردوس.
11. العسکریّ، ابوهلال، 1952م، الصناعتین، مصر: مطبعة عیسی البابیّ الحلبیّ.
12. العقّاد، عباس، لاتا، ابن الرومی و حیاته من شعره، القاهره: دار العلم.
13. عمر، احمد مختار، 1988م، البحث اللغویّ عند العرب، الطبعة السادسة، القاهرة: عالم الکتب.
14. فتوحی، محمود، 1391ش، سبک‌شناسی: نظریّه‌ها- رویکردها و روش‌ها، چاپ اوّل، تهران: نشر سخن.
15. فرشیدورد، خسرو، 1378ش، درباره ادبیّات و نقد ادبی، تهران: امیر کبیر.
16. فضل، صلاح، 1998م، علم الأسلوب مبادئه وإجراءاته، الطبعة الأولی، القاهرة: دار الشروق.
17. فضل، صلاح ، 1987م، نظریة البنائیة فی النقد الأدبی، الطبعة الثالثة، بغداد: دار الشؤون الثقافیة.
18. قائمی، مرتضی، 1388ش، سیری در زیبایی‌های نهج‌البلاغه، چاپ اول، قم: انتشارات ذوی القربی.
19. قاسمی، حمیدمحمّد، 1387ش، جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
20. الکوّاز، محمدکریم، 1386ش، سبک‌شناسی اعجاز بلاغی قرآن، ترجمة سیّدحسین سیّدی، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
21. مصلوح، سعد. 1992م، الأسلوب: دراسة لغویّة إحصائیّة، القاهره: عالم الکتاب.
22. وحیدیان کامیار، تقی، 1374ش، وزن و قافیه شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
23. وردانک، پیتر، 1397ش، مبانی سبک‌شناسی، ترجمه محمّد غفّاری، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
24. ولک، رنه، 1373ش، نظریّه ادبیّات، ترجمه: ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، تهران: عصر نو.
25. الهاشمیّ، علویّ، 2006م، فلسفة الإیقاع فی الشعر العربی. الطبعة الأولی، المنامه: وزارة الإعلام والثّقافة والتراث الوطنیّ.
26. هداره، محمّد مصطفی، 1990م، فی النّقد الحدیث. قاهره: دار العلم.
ب) مقالات و پایان‌نامه‌ها
27. پویان، مجید. 1391ش، سبک‌شناسی آوایی شعر حافظ شیرازی با توجّه به دیدگاه‌های موریس گرامون، فصلنامه تخصّصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 5 (3). 35-47. 
28. صالح، رفیق أحمد معین، 2003م، دراسة أسلوبیّة فی سوره مریم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. نابلس: دانشگاه دولتی النجاح.
29. عبدالرّحمن، مروان محمّد سعید، 2006م، دراسة أسلوبیة فی سورة الکهف. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. نابلس: دانشگاه دولتی النجاح.
30. عبدی، صلاح‌الدّین؛ کیانی، مهتاب، 1396ش، سبک‌شناسی لایه نحوی- بلاغی نامه سی‌ویک نهج‌البلاغه (بررسی موردی انواع همپایگی و روابط معنایی). پژوهشنامه نهج‌البلاغه. ش 19. 61-81.
31. غفوری‌فر، محمّد و همکاران، 1395ش، بررسی و تحلیل سبک‌شناسی آوایی خطبه‌های نهج-البلاغه. مجلّه زبان و ادبیّات عربی. ش15. 123-156.
32. قائمی، مرتضی؛ علی‌کرمی، زهرا، 1393ش، سبک‌شناسی نحوی نامه سی و یکم نهج‌البلاغه. پژوهشنامه نقد ادب عربی. ش 8. 139-167.