بررسی پدیدار اخلاقی “توبه و استغفار” در نهج البلاغه و چهل حدیث امام خمینی با رویکرد بینامتنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هئیت علمی گروه علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه الزهراء(س)

2 کارشناس ارشد علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه الزهراء(س)‌‌‌

چکیده

توبه و استغفار موضوعی است که در نهج‌البلاغه و آثار متأثر از آن بسیار به آن پرداخته شده‌‌‌‌‌‌، از میان آثار متأخر متأثر‌‌‌‌‌‌، کتاب چهل حدیث امام خمینی دیدگا‌ها و بیاناتی را از امام خمینی در موضوع توبه و استغفار در بردارد‌‌‌‌‌‌، که نشانگر این مسأله است که امام خمینی از مفاهیم و ادبیات کلام امام علی (ع) در موضوع مذکور تأثیر به سزایی گرفته است. بینامتنیت از جمله روشهای مطالعاتی جدید می باشد که به ارتباط و تعامل بین متون می پردازد؛ بر اساس این نظریه متون و گویندگان آنها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از آثار پیش از خود یا معاصر با خود بهره جسته اند . این پژوهش بر آن است که بینامتنیت ‌‌‌نهج‌البلاغه را در چهل حدیث امام خمینی در موضوع توبه و استغفار بررسی نماید‌‌‌، تا بتواند تحلیل نوینی از شیوه اقتباس و نحوه تأیرپذیری این اندیشمند بزرگ معاصر در تألیفاتش ارائه دهد . با تأمل در خوانش دو متن‌‌‌‌‌‌، می توان به اثبات سیطره و تأثیر فراوان کلام امام علی (ع) بر عارفان و نکته سنجانی همچون امام خمینی دست یافت.با تحلیل و بررسی روند بینامتنیت دو متن‌‌‌، بیشترین فراوانی به روابط بینامتنی مضمونی و از نوع نفی متوازی و سپس به روابط بینامتنی لفظی از نوع نفی جزئی تعلق پیدا می کند . 

کلیدواژه‌ها


منابع :
قرآن کریم‌‌‌، ترجمه محمدمهدی فولادوند‌‌‌، قم‌‌‌، دارالقرآن الکریم(دفترمطالعات تاریخ ومعارف اسلامی)‌‌‌، 1381ه.ش.
ابن ابی الحدید‌‌‌، عزالدین ابوحامد . (1375)‌‌‌، جلوه‏ تاریخ ‏در شرح‏ نهج‏البلاغه ‏ابن‏ابى‏الحدید‌‌‌، م : محمود مهدوی دامغانی‌‌‌‌‌‌، تهران : نشر نی.
ابن فارس‌‌‌، احمد. (1404 ه.ق)‌‌‌، معجم مقاییس اللغـــﮥ‌‌‌، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن منظور‌‌‌، جمال الدین محمدبن مکرم. (1414ه.ق)‌‌‌، لسان العرب‌‌‌، بیروت: دارصادر.
احمدی‌‌‌، بابک ( 1370 ).‌‌‌‌‌‌، ساختار و تأویل متن (نشانه شناسی و ساختارگرایی )‌‌‌‌‌‌، تهران: نشرمرکز.
آلن‌‌‌، گراهام ( 1380 ).‌‌‌‌‌‌، بینامتنیت‌‌‌، م:پیام یزدانجو‌‌‌، تهران:  نشرمرکز.
بحرانی‌‌‌‌‌‌، میثم بن علی بن میثم .(1375)‌‌‌، ترجمه شرح ‌‌‌نهج‌البلاغه (ابن میثم)‌‌‌، م: قربانعلی محمدی مقدم و علی اصغر نوایی یحیی زاده‌‌‌‌‌‌، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
جعفری‌‌‌، محمدتقی.(1379ه.ش)‌‌‌، ترجمه وتفسیر ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خلیل نعمت و جعفر حکیم.(1390)‌‌‌، بررسی بینامتنیت در نقیضه و پیامهای بازرگانی‌‌‌‌‌‌، فصلنامه علمی-پژوهشی زبان و ادب فارسی‌‌‌‌‌‌، دانشکده ادبیات و زبان خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج‌‌‌، سال سوم‌‌‌‌‌‌، شماره 8.
خمینی‌‌‌، روح الله.(1371 )‌‌‌، چهل حدیث(اربعین حدیث)‌‌‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س).
داد‌‌‌، سیما.(1383)‌‌‌، فرهنگ اصطلاحات ادبی‌‌‌، تهران: انتشارات مروارید.
دلشاد تهرانی‌‌‌، مصطفی.(1379)‌‌‌، مشرب مهر: روشهای تربیتی در ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌، تهران: انتشارات دریا .
راستگو‌‌‌، سید محمد(1376)‌‌‌، تأثیر قرآن و حدیث در شعر فارسی‌‌‌‌‌‌، تهران : سمت .
رضائی اقدم‌‌‌‌‌‌، داود.(1358)‌‌‌، آثار توبه در ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌،  حمایت‌‌‌، 27 دی .
سید رضی (ابو الحسن محمد بن  الحسین الموسوی).(1382)‌‌‌، ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌، م: محمد دشتی‌‌‌، قم: انتشارات نسیم کوثر.
طریحی‌‌‌، فخرالدین.(1375)‌‌‌، مجمع البحرین‌‌‌، تحقیق: سید احمد حسینی‌‌‌، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
غزالی‌‌‌، محمد بن محمد.(1406ه.ق)‌‌‌، إحیاءعلوم الدین‌‌‌، بیروت: بی نا .
غلامی نژاد‌‌‌‌‌‌، فهیمه .(1391)‌‌‌، توبه و استغفار از منظر ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌‌‌‌، پایان نامه کارشناسی ارشد‌‌‌، استاد راهنما: فاطمه علایی رحمانی‌‌‌، تهران : دانشگاه الزهراء(س) .
فراهیدی‌‌‌، خلیل بن احمد.(1410ه.ق)‌‌‌، ترتیب کتاب العین‌‌‌، قم: انتشارات هجرت.
قرشی‌‌‌، سید علی اکبر .(1377ه.ش)‌‌‌، مفردات ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌، تهران:مؤسسه فرهنگی نشرقبله.
کریستوا‌‌‌، ژولیا .(1381ه.ش)‌‌‌، " کلام‌‌‌‌‌‌، مکالمه‌‌‌‌‌‌، رمان "‌‌‌، م :پیام یزدانجو‌‌‌، تهران : نشرآگه.
مسبوق‌‌‌، سیّد مهدی و حسین بیات.(1391)‌‌‌، روابط بینامتنی قرآن با نامه سی و یکم ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌، مجله مشکوة‌‌‌، شماره 114.
مقدسی‌‌‌‌‌‌، امین و حسن خلف و سعد الله همایونی.(1390)‌‌‌، روابط بینامتنی ‌‌‌نهج‌البلاغه با آثار امین الریحانی‌‌‌، پژوهشنامه نقد ادب عربی‌‌‌‌‌‌، شماره 1 .
مکارم شیرازی‌‌‌‌‌‌، ناصر.(1375)‌‌‌، پیام ‏امام‏ شرح ‏تازه‏ و جامعى ‏بر نهج‏البلاغه‌‌‌، تهران: دارالکتب الاسلامیه .
موسی‌‌‌، خلیل.(2000 م)‌‌‌، قرائات فی الشعر العربی الحدیث و المعاصر‌‌‌، دمشق: منشورات اتّحاد الکتاب العرب.
میرزائی‌‌‌، فرامرز و ماشاءالله واحدی.(1388)‌‌‌، روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر‌‌‌‌‌‌، نشریه ادب و زبان فارسی‌‌‌، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان. شماره25.
نامور مطلق‌‌‌‌‌‌، بهمن .(1386)" ترامتنیت‌‌‌‌‌‌، مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها"‌‌‌، پژوهش نامه علوم انسانی‌‌‌، فرهنگستان هنر‌‌‌، شماره ی 56‌‌‌، زمستان.
نواب لاهیجی‌‌‌‌‌‌، میرزا محمد باقر.(بی تا)‌‌‌، شرح ‌‌‌نهج‌البلاغه‌‌‌‌‌‌، تهران: اخوان کتابچی .
Barthes, Roland(1977). Image – Music –Text. Selected and Trans Stephen Heat. New York: Hill and Wang.
Genette, Gerard (1997) Palimpsests, Literature in Second Degree. Trans, Channa
Newman and Calude Doubinsky. Lincoln University of Nebraska Press.
Julia Kristeva,1970 , Semiotike, Mouton Publisher, The Hugue, The Netherland, Great Britain.