تبیین میدان معناشناسی واژگان «ورع» و «عفت» در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد دانشگاه اصفهان

چکیده

«ورع» و «عفت» از جمله مفردات اخلاقی در نهج البلاغه است. «ورع» در لغت به‌معنای دوری از گناه است و به شخصی که پیوسته از گناهان دوری کند پرهیزکار یا وَر‌ِع گفته می‌شود. این واژه از واژگان کاربردی در بحث اخلاق و سلوک عرفانی است و در اصطلاح معناشناسی، دارای خاصیت اشتراک معنوی است، بدین‌گونه که وَرَع دارای یک معنای کلی است و تحت آن مصادیق فراوانی را می‌توان جای داد. اینکه «ورع» در مصادیق خود دارای چه معانی است، بستگی به قرار گرفتن در سیستم معنایی دارد؛ اگر در مرکز سیستم قرار داشته باشد، با معنای تقوا مترادف است و اگر یک عنصر از عناصر سیستم باشد، معنای آن با تقوا متفاوت است. «ورع» با عناصر خاصی مانند تقوا، زهد، عفت، عصمت و نزاهت هم‌سیستم می‌شود. «عفت» نیز مانند واژگان عصمت، ورع و زهد، بر گونه‌ای از بازدارندگی یا منع و بازداشت دلالت می‌کند و این همان مفهوم دلالی یا معنای مفهومی است که دارای مصادیق گوناگون بر حسب اوضاع و شرایط متن و فرامتن است. بنابر این «عفت» از مقوله مشترک معنوی است و در یک سیستم معنایی، مصادیق دقیق آن روشن می‌شود.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

ـ قرآن کریم.
ـ نهج‌البلاغه، گردآوری سیدرضی، ترجمه محمد دشتی، ١٣٧٩، قم، مشرقین.
ـ نهج‌الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان.
ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1408 ق، لسان العرب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ـ بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1420 ق، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، دار الثقلین.
ـ أعشی، میمون بن قیس، بی‌تا، دیوان أعشی، بیروت، دار الکتاب لبنانی.
ـ بستانی، فؤاد افرام، 1381 ق، المجانی الحدیثة، قم، ذوی القربی.
ـ جعفر بن محمد علیه‌السلام، 1377، مصباح الشریعة، ترجمه عبد الرزاق گیلانی، تهران، پیام حق.
ـ حر عاملی، محمد بن حسن،‌ 1409 ق، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، آل البیتعلیهم‌السلام.
ـ‌ حرانی، ابن‌شعبه، 1404 ق، تحف العقول عن آل الرسول صلی‌اللّه علیه و آله، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1376، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشلی، تهران، مرتضوی.
ـ زبیدی، محمدمرتضی، 1306 ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار مکتبة الحیاة.
ـ زمخشری، جارالله محمود بن عمر، 1358 ق، اساس البلاغه، بیروت، دار صادر.
ـ شعیری، تاج‌الدین، 1405 ق، جامع الأخبار، قم، شریف رضی.
ـ فراهیدی، خلیل بن احمد، 1408 ق، کتاب العین، بیروت، مؤسسه الأعلمی.
ـ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بی‌تا، القاموس المحیط، بیروت، دار العلام للجمیع.
ـ کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق، 1413 ق، شرح منازل السائرین ابواسماعیل عبدالله الأنصاری، قم، بیدار.