2
دانشجوی زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
چکیده
نظریه کنش کلام یکی از مهمترین نظریاتی است که بر دو حوزه فلسفه زبان و زبان دین تأثیر گذاشته است؛ این نظریه در تکوین، تکامل، تحلیل کلام و به تبع آن نقشهای فعل و پیرو آن جملهها، نقش به‌سزایی دارد؛ به این صورت که فعل در موارد بسیاری تنها تبادل اطلاعات نمیکند، بلکه معادل خود عمل است. این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی، منظورشناختی کنشهای کلامی انشایی و اخباری فرازهایی از چند خطبه و نامه نهجالبلاغه امام علی(ع) را بر اساس نظریه «کنشگفتار» آستین و الگوی کنشی «پنجگانة» سرل مورد مطالعه قرار داده و تأثیر قدرت معنایی ـ منظوری کلام امام (ع) را در مخاطب تبیین میکند. برخی نتایج به‌دست آمده نشان‌دهنده آن است که در خطبه‌ها و نامه‌های بررسی‌شده، پارهگفتارهای دارای کنش اظهاری وجه غالب آن بوده و کاربرد کنش ترغیبی بیش از کنش عاطفی و کنشهای اعلامی و تعهدی در مرحله پایینتری قرار دارند. دلیل کاربرد زیادِ کنشهای اظهاری و ترغیبی را میتوان در شرایط سیاسی و اجتماعی روزگار ولایت امیرمؤمنان(ع) جستجو کرد.
نهجالبلاغه، گردآوری سید رضی، تصحیح صبحی صالح، قم، دارالهجره، بی‌تا.
ابن ابی‌الحدید، عزّالدین عبد الحمید بن هبةالله، شرح نهجالبلاغه، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
ابن فارس، احمد، الصاحبی فی فقه اللّغة العربیة و مسائلها و سنن العرب فی کلامها، تحقیق مصطفی الشویحی، بیروت، موسسه أ. بدران، 1963 م.
استیور، دان، فلسفه زبان دینی، ترجمه ابولفضل ساجدی، قم، نشر ادیان، 1384.
اصطهباناتی، لیدا، «تحلیل کنشهای گفتاری از متون سیاسی معاصر»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، مشهد، دانشگاه فردوسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1368.
جرجانی، عبد القاهر، دلائل الإعجاز، القاهره، مطبعه محمدعلی صبیح و اولاده، ط 2، 1983 م.
جمال الدین و عبد الرضا صادق، البلاغه، بغداد، مطبعة الإرشاد، 1961 م.
دائی، صبا، «مطالعه مقایسه‌ای تعریف و تمجید بین فارسی و انگلیسی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش زبان، مشهد، دانشگاه فردوسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1389.
سکاکی، یوسف، مفتاح العلوم، بغداد، دار الرساله، 1980 م.
صانعی‌پور، محمدحسن، مبانی تحلیلی کارگفتی در قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق، 1390.
صفوی، کوروش، درآمدی بر معنا‌شناسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، چاپ چهارم، 1390.
عباس، فضل حسن، البلاغه فنونها و افنانها، بغداد، دار الرساله، 1989 م.
عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دمشق، دار الفیحاء، 2000 م.
عسکری، ابوهلال، جمهرة الأمثال، القاهره، الموسسه العربیه الحدیثه، 1964 م.
لاشین، عبد الفتاح، المعانی فی ضوء اسالیب القرآن، قاهره، دار المعارف، ط 3، 1978 م.
مطلوب، احمد و حسن البصیر، البلاغه و التطبیق، بغداد، دار الکتب، 1999 م.
الوسی، قیس اسماعیل، اسالیب الطلب عند النحویین و البلاغیین، بغداد، بیت الحکمه، 1982 م.
ب) مقاله‌ها
ابن الرسول، سید محمدرضا، 1391، «معانی غیر مستقیم جملات پرسشی از دیدگاه کاربردشناسی زبان و بلاغت عربی»، جستارهای زبانی، شماره 11، ص 26 ـ 1، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
پهلوان‌نژاد، محمدرضا و مهدی رجب‌زاده، 1389، «تحلیل متن زیارتنامه حضرت امام رضاعلیه‌السلام بر پایه نظریه کنش گفتار»، فلسفه و کلام، شماره 8، ص 54 ـ 37 مشهد، دانشگاه فردوسی.
فضائلی، سیده مریم و محمد نگارش، 1390، «تحلیل خطبه پنجاه و یکم نهجالبلاغه بر اساس طبقه‌بندی سرل از کنشهای گفتاری»، مطالعات اسلامی، شماره 86، ص 118 ـ 81، مشهد، دانشگاه فردوسی.
)