واکاوی دوگان آرمان واقعیت در اندیشه و سیره علوی با تاکید بر عزل و نصب حاکمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه کاشان

2 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان

چکیده

در مسیر تغییر جامعه از وضعیت موجود به ایده آل، واقع‌گرایان در موضعی منفعلانه تسلیم واقعیت‌های موجود می‌شوند. از سوی دیگر آرمان‌گرایان در هر شرایطی به آرمان‌های خود پایبند بوده و کوچک‌ترین عقب‌نشینی از مواضع آرمانی را محافظه‌کاری تلقی می‌کنند. گروه سوم در تزاحم آرمان با واقعیت های موجود، امکانات و مصحلت‌های جامعه را نیز در نظر گرفته و مسیر آرمان گرای واقع بینانه را در پیش می‌گیرند. مقاله حاضر بر آن است تا رویکرد امیرمؤمنان (ع) را در زمینه عزل و نصب حاکمان بر اساس سه رویکرد مذکور نشان دهد. پافشاری امیرمؤمنان(ع) بر عزل معاویه و ابقای ابوموسی اشعری نه بر اساس آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی، بلکه بر مبنای آرمان‌گرایی واقع‌بینانه است. توجه به شرایط متفاوت سیاسی ـ اجتماعی کوفه و شام از یک‌سو و اولویت‌بندی در عزل حاکمان ناشایسته سبب اتخاذ چنین رویکردی گردید.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

الف) کتاب‌ها
ـ نهج البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، تهران، آدینه سبز، 1386
ـ آقابخشی، علی‌اکبر و مینو افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار، چاپ سوم، 1386.
ـ ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1337.
ـ ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن الحدید، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، 1375.
ـ ابن اثیر جزری، عز الدین، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، 1409 ق.
ـ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار بیروت و دار صادر، 1385 ق.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
ـ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، قاهره، مکتبه الکلیات الازهریه، 1396 ق.
ـ ابن عساکر، علی بن حسن، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، دمشق، دار الفکر، 1409 ق.
ـ‌ امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنه، بیروت، دار الکتاب العربیه، 1403 ق.
ـ انوری، حسن، فرهنگ سخن، تهران، سخن، 1381.
ـ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول، المکتبة الاسلامیه، 1385 ق.
ـ براقی نجفی، حسین، تاریخ کوفه، ترجمه سعید راد رحیمی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1381.
ـ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، تهران، نقره، 1367.
ـ بیات، عبدالرسول، فرهنگ واژه‌ها، قم، مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی، 1381.
ـ حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404 ق.
ـ ذاکری، علی‌اکبر، سیمای کارگزاران علی‌بن‌ابی‌طالب امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، قم، بوستان کتاب، 1386.
ـ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، 1362.
ـ رحیق اغضان، علی، دانشنامه در علم سیاست، تهران، صبا، 1384.
ـ رحیمی، محمدحسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، تهران، دانشگاه امام حسین علیه‌السلام ، 1365.
ـ زرشناس، شهریار، واژه‌نامه فرهنگی سیاسی، تهران، کتاب صبح، 1383.
ـ شاهرخی، سید علاءالدین، نقش کوفیان در حکومت امام علی علیه‌السلام ، دوره 1، شماره 1، 1389.
ـ صفری فروشانی، نعمت‌الله، کوفه از پیدایش تا عاشورا ، تهران، مشعر، 1391.
ـ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375.
ـ طلوعی، محمود، فرهنگ جامع سیاسی، تهران، نشر علم، 1390.
ـ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، 1414 ق.
ـ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،‌ 1374.
ـ معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، التمهید، 1386.
ـ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، پیام امام امیرالمومنین علیه‌السلام ، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1375.
ـ منقری، نصر ابن مزاحم بن سیار، وقعة صفین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1403 ق.
ـ یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.
ب) مقاله‌ها
ـ ابراهیمی، شهروز، 1388، «بررسی واسازانه نقش ایدئولوژی در سیاست خارجی ایران و پیوند آن با آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی»، روابط خارجی، شماره 4، ص 138 ـ 115، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک.
ـ اطاعت، جواد و مسعود رضایی، 1390، «نظریه رئالیسم و ضرورت بازنگری در مفاهیم آن»، روابط خارجی، شماره 10، ص 242 ـ 213، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک.
ـ بستانی، احمد، 1389، «مبانی وجودی آرمان‌گرایی سیاسی در فلسفه اسلامی (با تاکید بر حکمت شیخ الاشراق سهروردی)»، پژوهش سیاست نظری، شماره 7، ص 26 ـ 1، تهران، جهاد دانشگاهی.
ـ دهقانی فیروزآبادی، سید جلال‌الدین، 1393، «گفتمان اعتدال‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، سیاست خارجی، شماره 1، ص 40 ـ 1، تهران، وزارت خارجه امور.
ـ سعیدیان جزی، مریم و اصغر منتظرالقائم، 1387، «نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری»، شیعه‌شناسی، شماره 22، ص 242 ـ 215، قم، موسسه شیعه‌شناسی.
ـ حسینیان، سید محمدعلی، 1385، «اخلاق سیاسی امام علی علیه‌السلام با تکیه بر نامه مالک اشتر»، دانش‌پژوهان، شماره ۹، قم، دانشگاه مفید.
ـ غفاری، مسعود، و شهروز شریعتی، 1387، «بنیان‌های آرمان‌خواهی در فرهنگ سیاسی ایرانیان»، راهبرد فرهنگ، شماره 3، ص 98 ـ 85، تهران، شورای عالی انقلاب فرهنگی.
ـ فضل علی، نبی‌الله، 1380، «اشعث و ابوموسی؛ کارگزاران منافق در حکومت علی علیه‌السلام »، معرفت، شماره 40، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ـ. محمدزاده، محمدجعفر و دیگران، 1393، «الگوی «آرمان‌گرایی واقع‌بینانه» به مثابه ایدئولوژی اسلامی در «مدیریت انقلابی» رسانه»، مطالعات رسانه و امت، شماره 1، تهران، دانشگاه مذاهب اسلامی.
ـ منتظری مقدم، حامد، 1381، «روابط امام علی علیه‌السلام و معاویه (از خلافت تا جنگ صفین)»، فصلنامه معرفت، شماره 52.
ـ نیاکوئی، سید امیر و حسین بهمنش، «نسبت میان آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی در اندیشه امام خمینی رحمة‌الله علیه ، با تأکید بر قطعنامه 598، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره 3، ص 198 ـ 169، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.