نقش معارف حِکمی در اخلاق عملی انسان بر اساس آموزه‌های نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم(ع)

2 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع).

چکیده

توجه به اخلاق در عرصه‌های مختلف زندگی رو به افزایش است. ریشه‌یابی و درمان اختلال‌های اخلاقی ازجمله الزامات این عصر است و بدون شک یکی از علل رفتارهای انسان در حوزه‌ معرفتی او نهفته است که نشان از پیوند انکار‌ناپذیر معرفت و عمل دارد. آنچه در این مقاله دنبال می‌شود، تأثیر اندیشهها و معارف حِکمی به عالَم در رفتار انسان است. پس از ارائه تعریف دقیقی از معرفت حکمی، أثرگذاری معارف حکمی بر اصلاح اخلاق عملی اثبات شده و سپس مصادیق مختلف معرفت حکمی از نهج‌البلاغه استخراج گردیده و به ثمرات اصلاحی که حضرت علی(ع) از آنها در عرصه‌ رفتار نتیجه‌گیری نموده، پرداخته‌ شده است. هدف این نوشتار بررسی و اثبات تأثیر سازنده‌ معارف نظری در عرصه‌ رفتار است. ازجمله نتایج این نوشتار آن است که انسان جهت اصلاح اخلاق خود در کنار دیگر عوامل سازنده، نیازمند نظام فکری و نظری دقیقِ مبتنی بر دلائل برهانی، در مورد ابتدا و انتهای هستی و انسان است و بدون آن رسیدن به زیست اخلاقی مشکل است.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    • قرآن کریم.
    • ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، 1337، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    • ابن‌رشد، محمد بن احمد، 1993 م، تهافت التهافت، بیروت، دار الفکر.
    • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، 1387، الهیات (الشفاء)، قم، بوستان کتاب، چ 3.
    •  1405 ق، الشفاء (الطبیعیات)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    • ابن‌مسکویه، أبوعلی أحمد بن محمد بن یعقوب، بی‌تا، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، بیروت، مکتبة الثقافه الدینیه.
    • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، چ 3.
    • ابن‌میثم بحرانی، کمال الدین میثم بن علی، 1362، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب.
    • احمد بن فارس، 1404 ق، معجم مقاییس اللغه، ج 2، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی.
    • ایجی، عضدالدین عبدالرحمن، بی‌تا، المواقف فی علم الکلام، بیروت، عالم الکتب.
    • برومند، سید مهدی، 1390، شیوه‌های تعلیم در قرآن و سنت، رشت، کتاب مبین.
    • تمیمی آمدی، عبد الواحد، 1366، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    • جامی، عبدالرحمن، 1370، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • جعفری، محمدتقی، 1389، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، مشهد، آستان قدس رضوی.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1376، مفردات الفاظ القران، تهران، مرتضوی، چ 2.
    • راوندی، قطب الدین سعیدبن هبه‌الله، 1364، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    • سهروردی، شهاب الدین یحیی، 1372، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ 2.
    • سیدرضی، محمد بن حسین، 1376، تهران، موسسه امام صاحب الزمان  عجل‌اللّه تعالی فرجه‌الشریف ، چ 1.
    •  1426 ق، تمام نهج‌البلاغه، تحقیق و تتمیم سید صادق موسوی، بیروت.
    • صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، 1354، المبدأوالمعاد، با مقدمه و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.
    •  1382، الشواهد الربوبیه، قم، بوستان کتاب.
    •  1981 م، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    • طباطبایی، سید محمدحسین، 1383، نهایه الحکمه، تعلیقه غلامرضا فیاضی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ 2.
    • طریحی، فخرالدین بن محمد، 1375، مجمع البحرین، تهران، مکتبه المرتضویه، چ 3.
    • طوسی، نصیر الدین، 1375، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم، نشر البلاغه.
    • طوسی، نصیر الدین، 1413 ق، اخلاق ناصری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
    • فارابی، محمدبن محمد، 1364، فصوص الحکم، قم، بیدار.
    • فولکیه، پل، 1377، فلسفه عمومی، ترجمه یحیی مهدوی، تهران، دانشگاه تهران، چ 3.
    • فیض کاشانی، محمد محسن، 1387، الحقائق، ترجمه محمد بن مرتضی کاشانی، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری.
    • فیومی، احمد بن محمد، 1405 ق، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الهجره.
    • قونوی، صدرالدین، 1371، النصوص، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    • لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، بی‌تا، شوارق الاالهام فی شرح تجرید الکلام، اصفهان، مهدوی.
    • مصباح یزدی، محمدتقی، 1381، فلسفه اخلاق، تهران، اطلاعات، چ 8.
    • مطهری، مرتضی، 1374، مجموعه آثار، ج 3، تهران، صدرا.
    • نراقی، محمدمهدی، بی‌تا، جامع السعادات، ج 1، بیروت، موسسه الاعلمی، چ 4.