خوانش بینامتنی مفهوم "یقظه " در نهج البلاغه و تعالیم عرفانی امام خمینی (رحمت الله علیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هئیت علمی گروه علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه الزهراء(س)،تهران.

2 دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج البلاغه، پژوهشگاه نهج البلاغه، تهران

3 دانشگاه الزهرا ء (س) تهران

چکیده

توجه به عرفان عملی ، زمینه سازی برای سیر الی الله و وسعت بخشیدن به آموزه­های آن ، از اهداف تعلیم و تربیت اسلامی به شمار می آید . با توجه به آنکه آموزه­های عرفانی نهج­ البلاغه تأثیر قابل توجهی بر اندیشمندان مسلمان متأخر، نظیر امام خمینی (ره) داشته است، عنایت به چگونگی و میزان تأثیر پذیری امام خمینی از کلام امیرالمؤمنین علی7 در نهج البلاغه و از آن جمله مفهوم "یقظه" که یکی از مراحل ابتدایی عرفان عملی است ، امری بایسته اهتمام می­باشد. نظر به تأثیرگذاری وافر تربیت اسلامی بر ارتقای فرهنگی کشور، تبیین خط مشی­های ترسیم شده توسط امام علی7 و بنیانگذار انقلاب اسلامی (ره) در این زمینه ضرورت دارد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، پس از تبیین مفهوم "یقظه" با رویکرد بینامتنی به عنوان یکی از روش­های نوین در خوانش و تحلیل متن ، ارتباط و میزان تأثیر پذیری آرا و نظریات امام خمینی (ره) را در پرتو عناصر مشترک از کلام امام علی7 در نهج البلاغه بررسی می­کند. در این راستا، این پرسش مطرح است که امام خمینی (ره) در موضوع یقظه تا چه میزان از کلام حضرت علی7 در نهج البلاغه تأثیر پذیرفته­اند؟ فرضیه تحقیق آن است که مفهوم "یقظه" با تکرار محدود در آثار امام خمینی به کار برده شده است اما در اکثرکاربردهای این مفهوم، امام خمینی با تأثیرپذیری مستقیم از نهج البلاغه، ارتباطی تنگاتنگ را با آن داشته است . نتیجه پژوهش با تمرکز بر شاخص آشکار شدگی یا پنهان سازی در ارتباط این متون، نشان می‌دهد که نحوه تعامل نهج البلاغه با آثار امام خمینی در موضوع یقظه به صورت ضمنی است و رابطه آن­ها از نوع رابطه نفی متوازی به شمار می‏آید .

کلیدواژه‌ها


منابع

ابن منظور، محمد بن مکرم، 1988، لسان العرب، مقدمه: علامه شیخ عبدالله العلایلی، اعادۃ بناءۃ علی الحرف الاول من الکلمه یوسف خیاط، بیروت، دارلسان العرب-دار الجیل.
امین مقدسی، ابوالحسن، حسن خلف و سعد الله همایونی،1390، «روابط بینامتنی نهج البلاغه با آثار امین الریحانی»، پژوهش­نامه نقد ادب عربی، شماره 1، ص24-5، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
انصاری، خواجه عبدالله، 1417، منازل السائرین، تحقیق: علی شیروانی، تهران، دار العلم.
آلن، گراهام، 1385، بینامتنیت، ترجمه: پیام یزدانجو، چاپ اول، تهران، نشر مرکز .
بحرانی، میثم بن علی بن میثم ،1362، شرح نهج البلاغه، چاپ دوم، بی جا، دفتر نشر الکتاب.
بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1348، شرح مائـﮥ کلمـﮥ، مصحح: میر جلال الدین حسینی ارموی محدث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
پاکتچی، احمد، 1391، مجموعه درس گفتارهایی درباره نقد متن، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق7.
جعفری،محمدتقی، 1388، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
حسینی شیرازی، سید محّمد، بی تا، توضیح نهج البلاغه، تهران، دار تراث الشیعه.
خمینی، روح الله، 1392، تفسیر سوره حمد، چاپ سیزدهم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خمینی، روح الله، 1385، صحیفه امام، چاپ چهارم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، روح الله، 1371، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، چاپ اول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، روح الله، 1377، شرح حدیث جنود عقل و جهل، چاپ اول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1992، مفردات الفاظ القرآن الکریم، تصحیح صفوان عدنان داوودی، چاپ اول، بیروت- دمشق، دارالعلم-دار الشامیه.
سید رضی، ابو الحسن محمد بن الحسین الموسوی، 1378، نهج البلاغه، ترجمه عبد المحمد آیتی، چاپ سوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی-بنیاد نهج البلاغه .
شعله سعدی، محمد، 1386، پرده برداری از متن، شیراز، میقات نور.
شوشتری، محمدتقی، 1376، بهج الصباغـﮥ فی شرح نهج البلاغه، چاپ اول، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
صباغی، علی، 1391، «بررسی تطبیقی محورهای سه گانه بینامتنیت ژنت و بخش­هایی از نظریه بلاغت اسلامی»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، شماره38،ص72-59، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
صهبا، فروغ، 1392، کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن، چاپ اول، تهران، نشر آگه .
طریحی، فخر الدین، 2009، معجم مجمع البحرین، ضبطه و صحح : نضاک علی، چاپ اول، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
علایی رحمانی، فاطمه و فهیمه غلامی نژاد،1395، «بررسی پدیدار اخلاقی "توبه و استغفار" در نهج البلاغه و چهل حدیث امام خمینی با رویکرد بینامتنی»، فصلنامه النهج، شماره 49،ص 62-41، تهران، بنیاد نهج البلاغه.
فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد،1410، العین، تحقیق: الدکتور مهدی المخزومی و الدکتور ابراهیم السامرائی، چاپ دوم، بی جا، مؤسسـﮥ دار الهجرۃ .
گوهرین، سید صادق، 1383، شرح اصطلاحات تصوف، چاپ اول، تهران، انتشارات زوار.
مدرس وحید، احمد، 1358، شرح نهج البلاغه، چاپ اول، قم، بی نا.
مکارم شیرازی، ناصر، 1378، اخلاق در قرآن، چاپ اول، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب علیه‌السلام.
مکارم شیرازی، ناصر،1375، پیام امام امیر المؤمنین علیه‌السلام شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه، چاپ اول، تهران، دار الکتب الإسلامیـﮥ.
موسوی، سید عباس علی، 1376ه.ش، شرح نهج البلاغه، چاپ اول، بیروت، دار الرسول الأکرم-دار المحجـﮥالبیضاء.
میرزائی، فرامرز و ماشاءالله واحدی، 1388، «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر»، نشریه نثر پژوهی ادب فارسی (ادب و زبان)، شماره 25، ص322-299، کرمان، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
نامور مطلق، بهمن، 1395، بینامتنیت از ساختار گرایی تا پسامدرنیسم، چاپ اول، تهران، نشرسخن.
نامور مطلق، بهمن،1386، «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهش­نامه علوم انسانی، شماره56 ، ص98-83، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله، 1358ه.ش، منهاج البراعـﮥ فی شرح نهج البلاغه، مصحح: سید ابراهیم میانجی، چاپ چهارم، تهران، مکتبـة الإسلامیـة.