قالب‌های منطقی استدلال علی علیه السلام در جانشینی خود از منظر نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شیراز - دانشکده الهیات و معارف اسلامی

2 فلسفه و کلام. الهیات. شیراز. شیراز

چکیده

اثبات جانشیی پیامبر گرامی اسلام 9 در قالب استدلال منطقی، امری است که در بیانات حضرت علی 7 در ضمن خطبه­ها و نامه­های ایشان در نهج­البلاغه قابل توجه است. حضرت در این مسئله به صرف ادعای حق جانشینی بسنده نکرده است، بلکه ادعای خویش را با مستندات کافی و استدلال­های قوی و منطقی همراه ساخته است. در این نوشتار تلاش شده است خطبه­ها و نامه­هایی که حضرت در آن­ها به مسئله خلافت پرداخته و در برابر مخالفین به شایستگی­های خویش احتجاج نموده­اند، بررسی و در قالب­های معمول و پذیرفته شده منطقی نشان داده شود. نتایج نشان می­دهد که ادله ایشان بر اثبات جانشینی خویش پس از رحلت پیامبر اسلام 9، علاوه بر استحکام مقدمات براهین، از ساختار و شکل منطقی صحیحی نیز برخوردار است؛ به گونه­ای که جای هیچ­گونه شبهه و تردیدی باقی نمی­گذارد. توانایی، شایستگی، خویشاوندی و توصیه­های پیامبر اسلام 9، مبنای استدلال­های ایشان قرار گرفته است. در رویارویی با مخالفین، حضرت از قیاس جدلی نیز بهره می­گیرد. هر چند در برهه­ای ­از زمان، مصالح جامعه اسلامی ایجاب می­کرد که حضرت برای پرهیز از تفرقه، طریق سکوت را برگزیند.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

قرآن کریم.
آشوری، داریوش؛ فرهنگ سیاسی؛ تهران، انتشارات مروارید، 1351.
ابن ابی الحدید؛ شرح نهج ­البلاغه؛ قم، مکتبه آیت الله المرعشی، 1383.
ابن جوزى، سبط‏؛ تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة؛ قم، منشورات الشریف الرضی‏، 1418ق.
‏بحرانى، ابن میثم؛ شرح نهج البلاغه، ترجمه محمدى مقدم و نوایى‏، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1417ق‏‏.
جمعى از نویسندگان؛ ‏امامت پژوهى (بررسى دیدگاههاى امامیه، معتزله واشاعره)؛ زیر نظر دکتر یزدى مطلق، مشهد، دانشگاه علوم اسلامى رضوى،‏ 1381.
حسکانى، حاکم ابوالقاسم؛ ‏شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛‏ تهران‏، موسسه طبع ونشر، 1411 ق.
دیلمی، شیخ حسن؛ إرشاد القلوب إلى الصواب؛ قم، شریف رضی، 1412ق.
سید رضی، ابوالحسن محمد بن الحسین بن موسی؛ نهج ­البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی، تهران، انتشارات پیام عدالت، 1388.
سید رضی، ابوالحسن محمد بن الحسین بن موسی؛ ‏نهج البلاغة؛ قم،‏ هجرت‏، ‏1414 ق.
شهرزوری، شمس الدین؛ رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة؛ تهران، موسسه حکمت و فلسفه ایران، 1383.
شهیدی، سید جعفر؛ تاریخ تحلیلی اسلام؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، 1388.
شهیدی، سید جعفر؛ تاریخ تحلیلی اسلام ؛ نهج ­البلاغه؛ ترجمه شهیدی تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1378.
صدرالمتألهین؛ ‏المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة؛ مقدمه و تصحیح و تعلیق از سید محمد خامنه‌اى، تهران‏، بنیاد حکمت صدرا، 1378.
طبرسى، احمد بن على؛ ‏الإحتجاج على أهل اللجاج‏؛ مشهد، مرتضى‏، 1403ق.‏
طبرسى، فضل بن الحسن؛ ‏إعلام الورى بأعلام الهدى؛ تهران،‏‏ اسلامیه،‏ 1390ق.
طبرى، محمد بن جریر بن رستم؛ ‏المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی طالب علیه‌السلام ؛ تحقیق: احمد محمودى، قم، موسسه الواصف،‏ 1415ق.
عسکرى، سید مرتضی؛ معالم المدرستین؛‏ تهران، مؤسسة البعثة،‏ 1412ق.
عسکرى، سید مرتضی ؛ نقش ائمه در احیای دین؛ تهران، مرکز فرهنگی انتشارات منیر، 1382.
مجلسى، محمد باقر؛ بحار الأنوار؛ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404‏ق،.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهرى؛ تهران، انتشارات صدرا، 1358.
مظفر نجفى، محمد حسن؛ دلائل الصدق لنهج الحق؛ قم، موسسه آل البیت‏‏، 1422ق.
موحد، ضیاء؛ درآمدی به منطق جدید؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1390.
نراقی، ملامهدی؛ شهاب ثاقب در امامت؛ بی­جا، کنگره بزگداشت محققان نراقی، 1380.