1
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا علیها السلام
2
استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا علیها السلام
چکیده
استعاره از منظر زبان‌شناسی شناختی، نه تنها ابزار زیبایی شناسی، بلکه به عنوان ابزار فرازبانی شناخته می‌شود که نظام مفهومی انسان را شکل داده و اندیشه،رفتار و زبان او را جهت می‌بخشد؛ بر این اساس استعاره بخش گسترده‌ای از ارتباط‌های گفتاری را تشکیل داده و نمود آن در تجارب زندگی روز‌مرۀ بشر مشهود است. در اندیشه‌‌های دینی نیز استعاره‌ها جهت درک مفاهیم انتزاعی نقش محوری دارند. مفهوم «بهشت» درهمۀ ادیان به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی و انتزاعی است. بر اساس ادلّۀ قرآنی نیز درک بهشت در نشأت دنیا از تجربۀ مستقیم ما خارج است. بهشت از واژۀ مرکب اوستایی «وَهیشتَ» به معنای عالم نیکوتر گرفته شده است. در خطبه‌های نهج‌البلاغه یازده واژه (از جمله: «الجنّة»، ««دارمُقام»، «دارالقرار» و ...) معادل با «بهشت» به‌کار رفته است. بدیهی است حضرت علی علیه السلام از حوزه‌های مفهومی عینی و سطح فهم همگان به ویژه اعراب صدراسلام جهت هر چه ملموس‌تر نمودن معنای مجرّد «بهشت» بهره جسته است. در این پژوهش از خلال خطب نهج البلاغه، عبارات حاوی مفهوم «بهشت» در قالب استعاره‌های مفهومی، استخراج شده و حوزۀ انتزاعی بهشت اخروی، «از بیرون»؛ (بیرونِ فضای بهشت)، مورد بررسی قرار‌گرفته است. 149 استعارۀ مفهومی در قالب 11 نام نگاشت شناسایی شد و پربسامدترین نام نگاشت‌های استعاری و حوزه‌های مبدأ مربوط به بخش بیرونی بهشت اخروی مشخص گشت. براساس دستاوردهای پژوهش، در خطبه‌های نهج‌البلاغه بیشتر از حوزۀ مبدأ، «مکان» و «باغ سرسبز» برای بیان مفهوم بهشت اخروی از بیرون استفاده شده است.
)