کارکرد استعاره‌های مفهومی در تبیین مفهوم«خدا» در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکترای علوم قرآن وحدیث،دانشگاه میبد،ایران

2 الهیات -علوم قران و حدیث. عضو هیئت علمی دانشگاه میبد

3 عضو هیئت علمی و استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

4 عضو هیئت علمی و دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

یکی از مباحث مهم و پر تکرار در نهج‌البلاغه مفهوم «خدا» است،که به دلیل صورتی کاملاً انتزاعی عمدتاً در قالب صنعت استعاره‌های مفهومی طرح شده‌است، حضرت علیgاین صنعت را به عنوان ابزاری برای تفهیم مباحث پیچیده‌ای چون خدا، روح و جهان پس از مرگ و... استفاده کرده‌اند، این نوشتار با بررسی نقش استعارهای مفهومی در تبیین «مفهوم خدا» به دنبال کشف نقش مکانمندساز و تجربی استعاره‌های شناختی در نظام مفهومی نهج البلاغه و شرح و بیان آن بوده‌است. لذا با بررسی انگاره‌های نهج‌البلاغه به روش توصیفی-تحلیلی ،معلوم گردید که درک مفهوم خدا به دلیل تجربه ناپذیری، مفهومی پیچیده است که ناگزیر ابهام آن، باید از طریق سازوکارهای استعاری میسر شود؛ از این‌رو، پس از تبیین پایه‌های نظری پژوهش، مهم‌ترین اصول کاربردی در استعاره‌ها؛ یعنی حوزه‌ای بودن، تغییر ناپذیری، همه‌جا حاضر بودن و خلاقیت و... معرفی و در قالب شواهدی از نهج‌البلاغه تبیین شد و در نهایت مفهوم خدا درعبارات نهج‌البلاغه با تکیه بر انواع استعاره‌های وجودی، جهتی و ساختاری مورد بازخوانی قرار گرفت و در قالب این نوع سازوکار شناختی  مشخص شد که حضرت علی علیه السلام با انتقال از مفهوم مکانی که در تجارب و فرهنگ مخاطبان جریان دارد، مفهوم پیچیده‌ و معنوی «خدا» را تبیین کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


  1. فهرست منابع

    1. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ه-ق)، «لسان العرب». بیروت: دار صادر، چ3
    2. اسکویی، نرگس، (1395)، «استعاره مفهومی آینه در ادب عارفانه فارسی»، فصلنامه: ادبیات فارسی، 6: (صص26-48)
    3. ایمانیان، حسین، نادری، زهره، (1392)، «استعاره‌های جهتی نهج‌البلاغه از بعد شناختی»، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، ش4، (صص74-92)
    4. آملی، عزالدین بن جعفر، (1355)، «ترجمه و شرح نهج البلاغه»، مشهد: آستان قدس، چ1
    5. باقری خلیلی، علی اکبر و منیره محرابی کالی، (1392)، «طرح‌واره‌ی چرخشی در غزلیات سعدی و حافظ شیرازی». فصلنامة نقد ادبی. 23: (صص 125-148)
    6. بحرانی، میثم بن علی، (1366)، «اختیار مصباح السالکین»، مصحح: محمد امینی، مشهد: استان قدرس رضوی، چ1
    7. پور ابراهیم، شیرین، ارسلان گلفام، فردوس آقا گلزاده و عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا، (1388)، «بررسی زبان شناختی استعاره‌‌ی جهتی بالا / پایین در زبان قرآن رویکرد معنی شناسی شناختی. مجله‌ی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. 12، (صص 55 -81)
    8. دبیرمقدم، محمد، (۱۳۷۸)، «زبانشناسی نظری»، تهران: سخن
    9. دشتی، محمد، (1376)، «فرهنگ واژهای معادل نهج البلاغه»، قم: موسسه تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)، چ2
    10. روشن، بلقیس، فاطمه یوسفی راد و فاطمه شعبانیان، (1392)، «مبنای طرح‌واره‌ای استعاره‌های موجود در ضرب‌المثل‌های شرق گیلان». مجله زبا ن شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 2: (75-94)
    11. زمانی جعفری، کریم، (1367)، «سیری در فرهنگ لغات نهج البلاغه»، تهران: کیهان، چ1
    12. سجودی، فرزان، (1391)، «بررسی معناشناختی استعارۀ زمان در داستان‌های کودک به زبان فارسی»، فصلنامۀ نقد ادبی، ش19، (135-156)
    13. صبحی، صالح، (1370)، «فرهنگ نهج البلاغه»، مترجم: مصطفی رحیمی نیا، تهران: انتشارات اسلامی، چ1
    14. صفوی، کورش، (1382)، «بحثی درباره‌ی طرح واره‌های تصوری از دیدگاه معنی شناسی شناختی»، مجله: نامه فرهنگستان، ش21، (65-85)
    15. صفوی، کورش، (1383)، «در آمدی بر معنی شناسی»، تهران: سورة مهر(حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی)
    16. قائمی نیا، علیرضا، (1390)، «معناشناسی شناختی قرآن»، تهران: فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ1
    17. قریشی بنابی، علی اکبر، (1377)، «مفردات نهج البلاغه»، تهران: نشر قبله، چ1
    18. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، حاجیان، خدیجه، (1389)، «استعاره های جهتی قرآن با رویکرد شناختی»، فصلنامة نقد ادبی. ش 9، (115-139)
    19. گلفام، ارسلان، مصطفی عاصی، فردوس آقاگل زاده و فاطه یوسفی راد. ( 1388)، «بررسی حرف اضافه‌ی (از) در چارچوب معناشناسی شناختی و مقایسه‌ی آن با رویکرد سنتی». مجله زبان و زبان شناسی.10، (69-80)
    20. گلفام، ارسلان، یوسفی راد، فاطمه، (1385)، «بررسی حروف اضافة مکانی در چارچوبِ شناختی: مطالعة موردی حرف اضافة "در/ توی"»، مجلة زبان و زبانشناسی، دوره2، ش3، (:33-46)
    21. لیکاف، جرج، (1382)، «نظریه‌ی معاصر استعاره» در استعاره، مبنای تفکر و زیبایی آفرینی، ترجمه: فرهاد ساسانی و دیگران، تهران: سوره‌ی مهر
    22. مکارم شیرازی، ناصر، (1375)، «پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه»، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چ1
    23. مکاریک، ایرنا ریما، (۱۳۸۴)، دانشنامه ی نظریه‌های ادبی معاصر، تهران: آگه
    24. نصیریان، یدالله،(1380)، علوم بلاغت و اعجاز قرآن، تهران، سمت
    25. نور محمدی، مهتاب، آقاگلزاده، فردوس، گلفام، ارسلان، (1391)، تحلیل مفهومی استعاره‌های نهج‌البلاغه(رویکرد زبان شناسی شناختی)، ش33، (صص155-192)
    26. هاشمی، احمد، (1435ه)، «جواهر البلاغه»، قم: دا الفکر
    27. هاشمی، زهره، (1389)، نظریه‌ی استعاره‌ی مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، ادب پژوهی، ش12، (صص:130-119)
    28. هاوکس، ترنس، (۱۳۷۷)، «استعاره»، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: مرکز