استادیار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
چکیده
یکی از نکات مهم در جنگها رعایت حقوق زنان، کودکان، سالخوردگان و افراد ناتوان است که از آن با عنوان حقوق بشر دوستانه(Humanitarian Law) یاد میشود. سازمانها گروهها و افرادی در نقاط مختلف جهان تحت این عنوان فعالیت میکنند. شناخت جایگاه این قانون در اسلام و تبیین مفاد آن در سیره علوی از اهمیت ویژهای برخوردار است. رعایت اصول جوانمردانه، خودداری از روشهای غیرمتعارف در جنگها، حمایت از زنان و کودکان، حفاظت از افراد ناتوان و پیران و سالخوردگان و منع بهکارگیری سلاحهای مخرب از مهمترین نکاتی هستند که در قوانین امروز بر آن تصریح شده و در سیره امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز مورد تأکید قرار گرفته و اجرایی شدهاند. این نوشتار بر آن است تا با نگاهی به سیره امام علی علیه السلام به ویژه جنگهای عصر ایشان و بررسی توصیههای آن حضرت درباره گروههای ناتوان یا خارج از جنگ، راهکارهای امیرالمؤمنین علیه السلام برای حفاظت از آنان را تبیین کرده و به این پرسش پاسخ دهد که سیره امام علی علیه السلام درباره حقوق زنان، کودکان و افراد ناتوان دشمنان در جنگها که امروزه از آن با عنوان حقوق بشردوستانه یاد میشود چگونه بود؟
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبۀ الله؛ 1385 ق / 1965 م ، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی ، 1409ق/1989م.، اُسدالغابه فی معرفة الصحابة، بیروت: دارالفکر.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی ، 1385ق/1965م.، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
ابن سلمه، احمد بن محمد، 1416ق/1996م.، شرح معانی الاثار، تحقیق محمد زهری النجار، چاپ سوّم، بیروت: دارالکتب العلمیه،
ابن عبدربه، احمد بن محمد، 1404ق/1983م.، عقدالفرید، تحقیق عبدالمجید الترحینی، چاپ اول، بیروت :دارالکتب العلمیه
بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، 1394ق/1974م.، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، چاپ اوّل، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات
ثقفی کوفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، 1353ش.، الغارات، تحقیق جلال الدین محدث ارموی،طهران: انجمن آثار ملی.
جعفری تبریزی، محمدتقی، 1385ش، حقوق جهانی بشر مقایسه و تطبیق دو نظام: اسلام و غرب؛ تهران: موسسه تدوین و نشر آثار استاد علامه محمدتقی جعفری.
حرّ عاملی، محمد بن حسن، 1414 ق، وسایل الشیعه، چاپ دوّم، قم: مؤسسه آل البیت b.
دبیر خانه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه ، 1383 ش، حقوق بین الملل ناظر بر نحوه هدایت مخاصمات (مجموعه کنوانسیون های لاهه و برخی اسناد دیگر) ، ترجمه مهرداد رضاییان ، چاپ سوم ، تهران : نشر سرسم .
دبیرخانه کمیته حقوق بشر دوستانه ، 1383 ش، رعایت حقوق بشر دوستانه بین المللى،چاپ اول ، تهران : نشر سرسم.
طباطبائی، سید محمد حسین، 1366 ش، المیزان،ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم:دفتر انتشارات اسلامی(وابسته به جامعه مدرسین) .
کنعانی، محمد طاهر و دیگران، 1385ش، حقوق بینالملل بشردوستانه ناظر بر حمایت از افراد در درگیریهای مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، چاپ دوّم، تهران: کمیته ملی حقوق بشردوستانه.
کلینی ، محمد بن یعقوب ، 1363 ش، الکافی ، تصحیح علی اکبر غفاری ، چاپ پنجم ، تهران : دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، 1981 ق، بحارالانوار، چاپ ششم، بیروت.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1411ق/1991م.، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق عبدالامیر مهنا، چاپ اوّل، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات .
منقری، نصربن مزاحم، 1382ق ، وقعة الصفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوّم، قاهره: مؤسسه العربیه الحدیثه .
واقدی محمدبن عمر، 1409ق/1989م ، المغازی، تحقیق مارسدس جونس، چاپ دوّم، بیروت: مؤسسة الاعلمی.