تبیین افتخارات حضرت علی علیه السلام در نهج‌البلاغه و واکاوی چرایی آنها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اشرفی اصفهانی

2 دانشگاه اصفهان

چکیده

در تاریخ عرب همواره عنوانی بنام مفاخر به چشم می‌خورد. از لابلای شعر که دیوان عرب است به خوبی این سنت مشهود است و می‌توان درخلال آن به نوع این تفاخر، علت آنها، اهداف و غایات گوینده آن پی برد. نزول قرآن تاحدی بار منفی این سنت را کاست و از تفاخر مذموم نهی فرمود. هرچند این رسم دیرین پس از اسلام کمرنگ شد اما در خلال اشعار و اقوال برخی، هنوز هم به چشم می‌خورد.
یکی از مکتوبات منثور که در آن عبارات فخرآمیز مشاهده می‌شود، نهج البلاغه است، چه بسا علت آن، اقوال بلاغی موجود در آن است چه، همواره عبارات فخرآمیز در کلام بلیغ تجلی پیدا می‌کند. تبیین چرایی وجود این عبارات در نهج‌البلاغه هدف اصلی این پژوهش است.
این مقاله مفاخرات را از اثنای کلام امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه استخراج کرده و به بررسی آنها می‌پردازد. پس از بررسی شرایط زمانی و مکانی اقوال، علت مباهات حضرت در همه آنها مشخص و تبیین گردید؛ اولین علت آن ارائه ملاک و معیاری صحیح برای تفاخر است که حضرت این ملاکها را در خلال کلام خود می‌آورند. امیرالمومنین علیه السلام درهمان بستر فرهنگی عصر نزول توانستند به منظور تغییر انگاره فرهنگی تفاخر، از طرفی ملاکهای تفاخر را از نظر معنایی متحول کنند و از طرفی آنها را وسعت بخشیده، به ارائه ملاکهایی بپردازند که پیش از آن مرسوم نبوده است. از سویی دیگرحضرت تحت شرایطی خاص تنها راه برای تحریک مردم به سوی اهداف مدنظر خود (که معمولا تحریک مردم بر جهاد و تلاش برای تاثیر موعظه در آنها بود) را دربرشمردن فضایل خود و مباهات بدان دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    . قرآن کریم

    1. ابن فارس، ابو الحسن احمد ،1411ق، معجم مقاییس اللغه. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دارالجیل.
    2. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم الانصاری ،1400ق، لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
    3. آلوسی، محمود شکری ،1342ق، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب. مصحح محمد بهجة الاثری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    4. جعفری، محمدتقی ، 1378 ش، نهج البلاغه امیرالمومنین علی علیه‌السلام ، به اهتمام علی جعفری. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    5. جرداق، جرج ،1375ش، امام علی صدای عدالت انسانی. ترجمه سید هادی خسروشاهی. قم: خرم.
    6. جوهری، اسماعیل بن حماد ،1376 ش، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربی، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
    7. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین‌بن محمد ،1412ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: عدنان داودی. بیروت: دارالعلم.
    8. زبیدی، محمد مرتضی ، 1268ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار مکتبه الحیاه.
    9. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان ،1388ش، الارشاد فی معرفه حج الله علی العباد، ترجمه و شرح امیر خان بلوکی. قم: انتشارات تهذیب.
    10. ضیف، شوقی ،1427ق، تاریخ الادب العربی (العصر الجاهلی)، قم: ذوی القربی.
    11. طبری، محمد بن جریر، 1375ش، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
    12. طریحی، فخرالدین، 1395ش، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی. تهران: المکتبه المرتضویه.
    13. علی، احمد صالح ، 1384ش، عرب کهن در آستانه بعثت، ترجمه هادی انصاری. تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
    14. مکارم شیرازی، ناصر ،1390ش، پیام امیرالمومنین علیه‌السلام ، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام .
    15. یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب ابن واضح ،1362ش، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی. بی جا: انتشارات علمی و فرهنگی .