رفتارشناسی تحلیلی از رهبری اخلاق مدارانه امام علی (ع) مبتنی بر آموزه های نهج البلاغه؛ مطالعه موردی فتنه خوارج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها

2 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها

چکیده

شناخت رفتار اخلاق­‌مدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت و مدیریت و تطبیق آن با پس از رهبری­‌اش می­‌تواند سیاست­‌های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی­‌اش را تبیین و برجسته­‌تر بنمایاند. امام­ علی علیه السلام در قامت یک زمامدار می­‌کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله­‌ای نشان دهد آموزه­‌های اسلامی مورد تأکید در خلافتش، همانی است که در دوره پیش­ از حکومتش قابل رفتارشناسی است. جنگ با خوارج، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاق­‌مدار می­‌کوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش ­گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار اخلاق­مدار با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت برمحور اخلاق­ بر دیندار بی­ اخلاق ترجیح و برتری دارد. مقاله پیش­‌رو به تبیین تئوری نوین در حوزه تئوری­‌های رهبری پرداخته است. یافته­‌های این پژوهش که با رویکردی توصیفی و تحلیلی و بیشتر بنابر منابع اهل­ سنت صورت پذیرفته است، چنین تبیین می­‌کند که گزاره­ه‌ای این اخلاق­‌مداری و نیز کارکرد سلبی و ایجابی این رفتار می­‌تواند جامعه تحت امر زمامدار را اخلاق­‌محور سامان دهد، گفت­ و گو بر پایه گزاره­‌های خاصِ اخلاق­‌مدار، تن دادن به خواسته­‌های اصلاح­ گرایانه بنابر بر اقتضائات موجود، استفاده از راهکارهای مناسب برای اسکات خصم جهت ممانعت از تشنّج بیشتر جامعه، حفظ حرمت کرامت انسانی و پاسداشت حقوق افراد مخالف و شبه مخالف نه بر پایه خویشاوندی و سابقه حضور در عرصه­‌های مختلف سیاسی، می­‌تواند کشمکش به وجود آمده در جامعه را با رفتار اخلاق­­‌مدار زمامدار دفع کند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن کریم

    .نهج البلاغة، شریف رضی، محمدبن ­حسین، 1414ق، ،تحقیق: صبحی صالح، قم: مؤسسه دارالهجرة.

     1378ش، ترجمه:‌ سیدجعفر شهیدی، ‌تهران: انتشارات علمی ‌و فرهنگی.

    1. ابن ­قدامة، ابومحمد موفق ­الدین، 1968م، المغنی، مصر: مکتبة القاهرة.
    2. ابن ­قدامة، عبدالرحمن،(بی­تا)، الشرح الکبیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
    3. ابن­ ابی­ الحدید، عبدالحمید­بن­ هبةالله، 1378ق، شرح ­نهج ­البلاغة، تحقیق: محمّدابوالفضل ­ابراهیم، مصر: داراحیاء­الکتب‌العربیّة
    4. ابن ­اثیر، على بن محمد بن محمد بن عبدالکریم، 1385ق، الکامل ­فی ­التاریخ، بیروت: دارصادر.
    5. ابن ­اعثم ­­کوفی، احمد­بن­ علی­، 1411ق، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
    6. ابن­ جوزی، ­عبدالرحمن ­بن­ على­، 1412ق، المنتظم، تحقیق: محمد­عبد­القادرعطاومصطفى­ عبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب‌العلمیّة
    7. ابن­ خلدون، عبدالرحمن ­بن­ محمد، 1390ش، مقدمه­ ابن­ خلدون، ترجمه: محمدپروین ­گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    8.  1408ق، تاریخ ابن ­خلدون، تحقیق:خلیل شحادة، بیروت: دارالفکر.
    9. ابن ­کثیر،اسماعیل ­بن­ کثیر، 1422ق، البدایة و النهایة، بیروت:دارالمعرفة.
    10. ابن ­شهرآشوب­، محمدبن ­علی، 1379ش، مناقب آل ابی­طالب علیه‌السلام ، قم: انتشارات علامه.
    11. ابن قتیبه دینوری ،عبدالله ­بن­ مسلم­،1410ق، الإمامةوالسیاسة، تحقیق: علی­شیری، بیروت، دارالأضواء.
    12. ابن ­عساکر، علی­ بن­ حسن، 1415ق، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر.
    13. ابن هارون، یحیی­ بن­ حسین، 1422ق، تیسیرالمطالب­ فی ­أمالی ­ابی­طالب، تحقیق: عبدالله ­بن­ حمود عزی، صنعاء: مؤسسة زیدبن ­علی­ الثقافیة.
    14. ابن یعقوبی، احمدبن ­أبى ­یعقوب­،(بی­تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دارصادر.
    15. ألبانی، محمدناصر، 1405ق، إرواء الغلیل، تحقیق: زهیر شاویش، بیروت: المکتب الإسلامی.
    16. بحرانی، بن­ میثم بن علی، 1362ش، شرح ­نهج ­البلاغة، طهران: دفترنشرالکتاب.
    17. بلاذرى‏، أحمدبن ­یحیى­، 1394ق، انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دارالفکر.
    18. بهوتی، منصور بن یونس، 1418ق، کشاف القناع، تحقیق: کمال عبدالعظیم العنانی،بیروت: دارالکتب العلمیة.
    19. بیهقی، أحمد بن حسین،(بی­تا)، السنن الکبرى، بیروت: دارالفکر.
    20.  1405ق، معرفةالسنن و الآثار، تحقیق: سید کسروی حسن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    21. طوسی، محمدبن­ حسن، 1407ق، تهذیب الأحکام، تحقیق: سیدحسن موسوى­ خرسان، طهران: دارالکتب الإسلامیة.
    22. طبری، محمدبن­ جریر، 1412ق، جامع ­البیان ­فی ­تفسیرالقرآن، بیروت، دارالمعرفة.
    23. شروانی، عبدالحمید،(بی­تا)، حواشی الشروانی،بیروت: دارإحیاءالتراث ­العربی.
    24. دلشادتهرانی، مصطفی، 1393ش، دامگه شیطان، تهران: انتشارات دریا.
    25. دینورى، احمدبن ­داود، 1368ش ، الأخبارالطّوال، تحقیق: عبدالمنعم ­عامر، قم: منشورات الشریف الرضی.
    26. میبدی، ح‍س‍ی‍ن‌ب‍ن‌ م‍ع‍ی‍ن‌ال‍دی‍ن‌، 1411ق، دیوان­ أمیرالمؤمنین علیه‌السلام ،قم: پیام اسلام.
    27. رازى، احمد بن محمد مسکویه، 1379ش، تجارب ­الأمم، تحقیق: ابوالقاسم امامى، طهران: سروش.
    28. شوکانی، محمدبن ­­علی، 1973م، نیل الأوطار من أحادیث سیدالأخیار، بیروت: دارالجیل.
    29. طباطبائى، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان ­فی ­تفسیرالقرآن، قم: دفترانتشارات­اسلامى.
    30. طبری،محمدبن­ جریر، 1387ق، تاریخ ‏الطبری، تحقیق: محمدابوالفضل ­ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
    31. عسقلانی، أحمد بن علی (بی­تا)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفة.
    32. اندلسى، ابن­ عبدربه، 1404ق، العقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    33. ثقفى­ کوفى، ابراهیم ­بن­ هلال، 1353ق، الغارات، تحقیق: سیدجلال الدین حسینى ­ارموى، طهران: انجمن­ آثارملى.
    34. مبرّد، محمدبن­ یزید، 1419ق، الکامل­ فی ­اللغة و الادب، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، ریاض: وزارةالأوقاف.
    35. محلی، حمید­بن ­احمد، 1423ق، الحدائق الوردیة فی مناقب الأئمة الزیدیة، تحقیق: مرتضی­بن ­زید محطوری، یمن: بی­نا.
    36. مسعودی، على ­بن ­حسین­، 1409ق، مروج الذهب، تحقیق:یوسف اسعدداغر، قم: دارالهجرة.
    37. مغربی، نعمان­بن­ محمد، 1409ق، شرح ­الأخبار فی ­فضائل ­الأئمة­الأطهارعلیهم‌السلام، تحقیق: سیدمحمدحسین‏­ حسینى ­جلالى، قم: جامعه مدرسین.
    38. مغنیه، محمدجواد، 1358ق، فی ظلال نهج البلاغة محاولة لفهم جدید، بیروت: دارالعلم للملایین.
    39. مقدسی، مطهربن­ طاهر(بی­تا)، البدء و التاریخ، مکتبةالثقافةالدینیة.
    40. منقری، نصربن ­مزاحم‏، 1404ق، وقعةصفین، تحقیق: عبدالسلام ­محمد هارون، قم: کتابخانه آیةالله ­مرعشی ­نجفی‏.
    41. نویری‏، شهاب­ الدین، 1423ق، نهایة الأرب فی فنون الأدب‏، قاهرة: دارالکتب­ والوثائق­ القومیة.

     

    مقاله

    1. رفیعی،مجتبی دیگران، 1392ش، «رهبری اخلاق ­مدار؛ثمره پارادایم مدیریت ­اسلامی»، فصلنامه پژوهشنامه اخلاق، سال ششم، ش20، ص49ـ76.