معناشناسی واژگان هم‌نشین «حریت» در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی (نویسنده مسئول)

2 دانش آموخته رشته (کارشناسی ارشد) علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی واحد تهران

چکیده

واژه‌ها همواره در بافت کاربردی خود، با یکدیگر ترکیب شده و عبارت‌های مختلفی می‌سازند؛ این ترکیب و ارتباط، در هیچ زبانی، تصادفی و بدون قاعده نیست و روابط معناداری میان واحدهای هر زبان حاکم است. در نهج‌البلاغه نیز، هر واژه در سخنان امیرالمؤمنینj، حکیمانه و هدفمند است و با کندوکاو و بررسی ارتباط واژه‌ها با یکدیگر، می‌توان مفهوم هر واژه را در ارتباط با دیگر واژگان و در یک نظام معنایی تعیین نمود. پژوهش حاضر، در نظر دارد تا با کاربست نظریه شبکه معنایی در مطالعات نهج‌البلاغه، گامی مهم در جهت شناخت مفاهیم نهج‌البلاغه و درک روابط معنایی میان واژگان این کتاب ارزشمند بردارد. هم‌نشینی واژگان «عبد، صبر و شکر» و شبکه معنایی آن‌ها با «حرّیّت»، بعد معنوی به آن بخشیده و آن را ترفیع داده است. شخص حرّ، عبد و بنده‌ایست که در زندگی خود تقوا پیشه می‌کند و در اعمال خود از محرمات پرهیز می‌کند و دلی خائف دارد. واژه عبد به معنای برده، متقابل حرّیّت واقع می‌شود. انسان حرّ، کرامت انسانی خود را حفظ می‌نماید و برده هوای نفس نمی‌شود. وی، شکرگزاری است که نعمت‌ها برایش تداوم می‌یابد و افزون می‌شود؛ با دعاکردن به درگاه خداوند، پیوسته طلب فیض می‌نماید و در موضع خطا و لغزش، توبه می‌کند. واژه صبر، با مفاهیمی چون ورع، پایداری و استقامت، دوری از شبهه و نجات، مفهوم حرّیّت را بسیط کرده و ترفیع بخشیده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن کریم

    .نهج‌البلاغه،1390ش، مترجم: علی شیروانی، تهران: نشر معارف.

    1. ابن‌فارس، احمد بن فارس،1404ق، معجم مقاییس اللغه، محقق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    2. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، بی‌تا، الشعر و الشعراء، محقق: احمدمحمد شاکر، قاهره: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
    3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، ج4، بیروت: دار صادر.
    4. ازهری، محمدبن احمد، 1421ق، تهذیب اللغه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    5. ایزوتسو، توشیهیکو، 1361ش، خدا و انسان در قرآن، مترجم: احمد آرام. تهران: شرکت شهامی انتشار.
    6. بخاری، محمد بن اسماعیل، 1401ق، صحیح البخاری، ج7، بیروت: دار الفکر.
    7. پالمر، فرانک، 1374ش، نگاه تازه به معناشناسی. ترجمه: کورش صفوی، کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز).
    8. جوادی آملی، عبدالله، 1391ش، حکمت علوی، محقق: سعید بندعلی، قم: نشر اسراء.
    9. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، 1387ش، مفردات ألفاظ القرآن‏، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
    10. رکعی، محمد، 1391ش، معناشناسی در قرآن و حدیث، مباحث نظری درس گفتارهای کارگاه معناشناسی تهران: نشر پژوهشکده کلام اهل‌بیت علیهم‌السلام .
    11. سلیمی، علی، 1386ش، نهج‌الفصاحة. تهران: نشر جمهوری.
    12. شرقی، محمدعلی، 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    13. شکیب، محمود، 1378ش، چکامه‌های بلند جاهلی همراه با ترجمه و شرح عربی واژگان مهجور، تهران: پایا.
    14. صاحب، اسماعیل بن عباد، 1414ق، المحیط فی اللغه، ج6، محقق: محمدحسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.
    15. صفوی، کورش، 1378ش، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
    16. عبدالتواب، رمضان، 1367ش، مباحثی در فقه اللغه و زبان‌شناسی عربی، مترجم: حمیدرضا شیخی. مشهد:آستان قدس رضوی.
    17. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، 1409ق، العین، ج2، قم: دارالهجرة.
    18. قرشی، علی‌اکبر، 1377ش، مفردات نهج‌البلاغه، تهران: ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﺸﺮ ﻗﺒﻠﻪ.
    19. قنبری، بخشعلی ، 1394ش، اخلاق حرفه‌ای با تأکید بر نهج‌البلاغه، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات اجتماعی.
    20.  1395ش، معناشناسی به‌مثابه روش، تهران: نوشناخت.
    21. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، 1403ق، بحارالأنوار، محقق: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    22. مختارعمر،احمد، 1386ش، معناشناسی، مترجم: حسین سیدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
    23. مصطفوی، حسن،1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    24. نوری، حسین بن محمدتقی، 1408ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ت‍ح‍ق‍ی‍ق:‌ م‍وس‍س‍ه‌ آل‌ال‍ب‍ی‍ت علیهم‌السلام لإح‍ی‍اء ال‍ت‍راث‌، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام

    مقاله

    1. قنبری، بخشعلی، 1394ش، رابطه عقیدتی - معرفتی انسان و خدا در نهج‌البلاغه، انسان پژوهی دینی، مقاله 7، دوره 12. شماره 33.