تبیین عدالت به عنوان مفهومی چرخشی و بازتابنده در پیکره اجتماعی سازمان (مبتنی بر خطبه216 نهج‌البلاغه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده مدیریت و حسابداری (نویسنده مسئول)

چکیده

عدالت مفهومی است تعاملی. اما نگاه رایج در ادبیات عدالت سازمانی، نگرشی تک­ بعدی است، که زیردستان همواره در جایگاه ادراک­کننده و فرادستان در جایگاه عامل بوده­‌اند. طبق بیان امام علی علیه السلام در نهج­‌البلاغه امکان نقض حق فرادستان توسط زیردستان و در نتیجه ادراک بی­ عدالتی در آنها نیز وجود دارد. تلاش داریم در پژوهشی کیفی، با استفاده از تحلیل منطقی، متکی بر مبانی هرمنوتیک نسبی­ گرا، به تبیین این ادراک و خاصیت چرخشی نهفته در مفهوم عدالت، که در خطبه 216 بدان اشاره شده بپردازیم. با انتخاب خطبه، به عنوان متن و امتزاج آن با تئوری­‌های مدیریتی به عنوان افق مفسر، به تفسیر متن همت گماشته شد. با بازگشت دائم به متن اصلی و تطبیق برداشت­‌ها با دو شرح ابن میثم و ابن ابی­‌الحدید تلاش شد از تفسیر به رای جلوگیری و روایی افزایش یابد.
یافته‌­ها نشان می­دهد، ادراک عدالت فرادستان سازه‌­ای است که تاکنون در ادبیات عدالت سازمانی مغفول مانده، علاوه بر آن، ادراک عدالت، مفهومی است چرخشی، از ادراک و رفتار بین زیردستان و فرادستان، که با تاثیری که بر ناظرین دارد جو سازمان را نیز متاثر می­‌سازد و آغازگر این جو در درون سازمان­‌ها فرادستان و ادراکات آنهاست، بنابراین بهترین نقطه مداخله برای مدیریت این چرخه (بر خلاف گرایش جاری که بر مدیریت رفتارِ فرادستان و ادراکِ زیردستان متمرکز بوده) ادراکات فرادستان در این خصوص است، که با لحاظ کردن معیارهایی در مرحله، گزینش، آموزش، ارتقاء مدیران و نیز کنترل­‌های سازمانی می­‌توان این چرخه را در جهت مثبت و ارتقاء مفهوم عدالت در سازمان مدیریت کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    . نهج ­البلاغه ،1381ش، ترجمه محمد دشتی. قم: انتشارات خوشرو.

    1. صحیفه کامله سجادیه (به همراه مناجات خمسه عشر و رساله حقوق امام سجادj)، 1395ش، ترجمه حسین انصاریان، قم: انتشارات محمدامین صلی‌الله علیه و آله.
    2. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، 1392ش، شرح نهج ­البلاغه ،ترجمه: غلامرضا لایقی، ج 11، تهران: کتاب نیستان.
    3. إربلی، علی بن عیسی، 1381 ق، کشف الغمة فی معرفة الأئمة. ج 2.تبریز: مکتبة بنی هاشمی.
    4. استوارت، گرگ ال، براون، کنت جی، 1392ش، مدیریت منابع انسانی پیوند استراتژی و عمل، ترجمه: محمد اعرابی و مرجانه فیضی، تهران: مهکامه.
    5. بحرانی، کمال الدین میثم،1375ش، شرح نهج­ البلاغه، ج 4، ترجمه: حبیب اله روحانی و سید محمد صادق عارف. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
    6. پورعزت، علی اصغر، 1393ش، درآمدی بر روش پژوهش علمی (فراگرد تدوین رساله پژوهشی و دفاع از آن)، تهران: انتشارات میدانچی.
    7. پورعزت، علی اصغر، 1393ش، مدیریت ما، تهران: بنیاد نهج ­البلاغه.
    8. جوادی آملی، عبدالله، 1381ش، تسنیم، قم: اسراء.
    9. جوادی آملی، عبدالله، 1384ش، حق و تکلیف در اسلام، قم: اسراء.
    10. حرانی، حسن بن علی بن حسین، 1423 ق، تحف العقول عن آل الرسولصلی‌الله علیه و آله، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    11. دانائی­فرد، حسن، 1392ش، نظریه پردازی: مبانی و روش ­شناسی ها، تهران: انتشارات سمت.
    12. رالز، جان، 1393ش، نظریه ­ای در باب عدالت، ترجمه: مرتضی نوری، تهران: نشر مرکز.
    13. رضاییان، علی، 1389ش، انتظار عدالت و عدالت در سازمان، تهران: انتشارات سمت.
    14. سعادت، اسفندیار، 1389ش، مدیریت منابع انسانی، تهران: انتشارات سمت.
    15. شاین، ادگار، 1388ش، فرهنگ سازمانی، ترجمه: محمد ابراهیم محجوب. تهران: انتشارات فرا.
    16. شوشترى، قاضى نور الله، 1409ق، ‏احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج 8، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت الله مرعشى.
    17. فون هایک، فردریش اگوست، 1392ش، قانون، قانون­گذاری و آزادی. ج2، ترجمه: مهشید معیری و موسی غنی ­نژاد، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
    18. کلینی، محمد بن یعقوب، 1411ق، اصول کافی، جلد7، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    19. مجلسی، محمد باقربن محمدتقی، 1403 ق، بحارالانوار، جلد 2، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    20. محمدپور، احمد. 1389ش، روش در روش (درباره ساخت معرفت در علوم انسانی)، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
    21. محمدپور، احمد، 1397ش، ضد روش، ویراست دوم. قم: انتشارات لوگوس.
    22. مطهری، مرتضی، 1375ش، عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.
    23. واعظی، احمد، 1393ش، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

    پایان نامه ومقالات

    1. اکبری، یونس، طالب، مهدی، ایمانی جاجرمی، حسین، 1397ش، هرمنوتیک حدس و گمانی به مثابه روش پژوهش در علوم اجتماعی، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره هفتم، شماره3، پاییز 1397، ص 579-598.
    2. بابایی زکلیکی، محمدعلی و مومنی، نونا، 1385ش، پژوهشی درباره رابطه هوش عاطفی مدیران و جو سازمانی، فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره ی اول، شماره ی2، 62 –
    3. بشیریه، حسین، 1382ش، «دیباچه­ ای بر فلسفه عدالت». فصلنامه ناقد، شماره 1، 11-56.
    4. حاجی اسماعیلی، محمدرضا، بنائیان اصفهانی، علی، 1394ش، بررسی عینی گرایی و نسبی گرایی در هرمنوتیک نصر حامد ابوزید و تأثیر آن بر بعضی برداشت های تفسیری وی از قرآن. فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، دوره 15 ، شماره 1، بهار 1394 ، پیاپی 54، ص 29-46.
    5. حلوائیها، وحیدرضا ، 1398ش، الگوی ادراک فرادستان از عدالت و عدالت به عنوان مفهومی چرخشی و بازتابنده در پیکره اجتماعی سازمان، پایان نامه دکترا، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی.
    6. دانایی ­فرد، حسن، امراللهی بیوکی، ناهید، فاطمی عقدا، سیدحمیدرضا، 1395ش، پیوند هرمنوتیک انتقادی با مطالعات سازمان و مدیریت: تحلیلی بر مبانی فلسفی و اسلوب اجرای آن در سازمانها، فصلنامه مطالعات میا ن­ رشته­ ای در علوم انسانی، دوره هشتم، شماره 2، بهار 1395 ، ص 56 – 29.
    7. دانائی ­فرد، حسن، مکی­نیری، پریسا، 1391ش، «فهم نظریه فرآیند مدیریت فرادستان در سازمان: پژوهشی کیفی در راهبردهای نفوذ به بالا»، فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی، سال اول، شماره 2، پاییز 1391، 51-69.
    8. رجبی نژاد، پروانه، حسامی، منصور، 1393ش، بررسی هرمنوتیک پل ریکور و تأویل مخاطب از اثر هنری با تکیه بر عنوان، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره 19 ، شماره 3، پاییز 1393، ص 19-26.
    9. زند، مازیار، سیداحمدی زاویه، سعید، نصری، امیر، 1397ش، گذر معنا از نگاره به فرانگاره گذر معنا از نگاره به فرانگاره تنها بر مَرکَب خیال میسر است، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره ۲۳ ، شمار ه ۳، پاییز ۱۳ص 13-20.
    10. سلیمی، غلامرضا، 1393ش، بازپردازی مفهوم عدالت سازمانی بر اساس رویکرد حق­ مدار(پایان نامه)، گروه مدیریت دولتی، پژوهشکده علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    11. لطفی، جواد، نقی­زاده، حسن، رحیم­نیا، فریبرز، 1396ش، کشف قواعد مدیریتی از کلام علوی، فصلنامه پژوهش­های نهج‌البلاغه، سال شانزدهم، شماره 53،ص11-27.
    12. محققیان، زهرا. (1397). مشابهات لفظی قرآن کریم براساس رویکرد تاریخ ادبی هرمنوتیک، فصلنامه پژوهش­های ادبی قرآنی، سال ششم، شماره اول، ص43-71.
    13. محمدی استانی، مرتضی، شعبانی، احمد، 1396ش، نظریه­پردازی در علم اطلاعات و دانش­شناسی با استفاده از روش­شناسی عمومی لینهام. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات ، دوره 28 ، شماره 1، بهار 1396، ص 15-28.
    14. مسعودی، جهانگیر، 1386ش، هرمنوتیک به مثابه روش تحقیق در علوم دینی. فصلنامه دانشگاه قم، سال هشتم، شماره سوم و چهارم، ص 25-57.