آسیب شناسی فهم حدیث؛ مطالعه موردی: یکی انگاری سنت و حدیث بر پایه نامه 77 نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات دانشگاه اراک

چکیده

فهم  روشمند حدیث، در گرو کاربست قواعد فهم است. همواره فرآیند فهم حدیث با موانع و آسیب­­‌هایی مواجه می­‌شود که در صورت بی­ توجهی به آن­ها، فهم روشمند را دچار  اختلال می­‌کند.لذا شناسایی آسیب‌ها و موانع فهم حدیث، کمک فراوانی به کاربست  صحیح قواعد فهم، نموده و فهم حدیث را از شرح و توضیح غیر­ روشمند و ناصحیح ، دور می­‌نماید. یکی از آسیب‌های فهم حدیث، خلط میان «سنت» و «حدیث» است. امام علی علیه السلام به ابن عباس در نامه 77 نهج‌البلاغه، توصیه می­‌کند در مواجهه با خوارج بوسیله «سنت» با آنان احتجاج و استدلال کن. این نوشتار در صدد بررسی خلط مذکور با تکیه بر نامه 77 نهج‌البلاغه است. بر اساس  بررسی صورت گرفته، موردی یافت نشد که به یکی انگاری سنت و حدیث، پرداخته باشد. نگارنده با روش توصیفی – تحلیلی و مطالعه چند شرح و ترجمه نهج‌البلاغه به این نتیجه رسیده که شارحان و مترجمان نامه 77 نهج‌البلاغه، واژه  سنت و حدیث در نامه مذکور  را مترادف دانسته‌اند. در صورتی که با توجه به خطبه 127 نهج‌البلاغه و کاربرد سنت در قرن اول و دوم هجری، روشن می‌شود  مفهوم واژه «سنت» به معنای  حدیث نیست  بلکه به معنای سیره و روش است و امام علی علیه السلام در این نامه از ابن عباس می­‌خواهد که در مواجهه با خوارج  به بیان نمونه­‌های رفتاری(سنت) از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مبادرت کند.

کلیدواژه‌ها


  1. . نهج‌البلاغه، 1368ش، ترجمه فارسی نهج‌البلاغه، قرن پنجم، تصحیح: عزیز الله جوینی، تهران:انتشارات علمی فرهنگی.

    . نهج‌البلاغه، 1380ش، ترجمه: حسین انصاریان، تهران: انتشارات پیام آزادی.

    . نهج‌البلاغه، 1380ش، ترجمه: سید جعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

    . نهج‌البلاغه، بی تا، ترجمه: علی نقی فیض الاسلام، بی جا: بی نا.

    . نهج‌البلاغه،1391ش،  ترجمه: محمد دشتی، قم: انتشارات نشتا.

    1. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن محمد،(بی تا) شرح نهج‌البلاغه، تهران: جهان.
    2. ابن ابی شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، 1409ق، المصنف فی الاحادیث و الآثار، بیروت: دارالفکر.
    3. ابن حنبل، احمد، 1416ق، المسند، بیروت:مؤسسه الرساله،
    4. ابن سعد،محمد، 1414ق،الطبقات الکبری، ،بیروت،دار الفکر.
    5. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، بی تا، مناقب آل ابی طالب علیه السلام، قم: انتشارات علامه.
    6. ابن عبد البر، یوسف بن عبد الله، 1415ق، الاستیعاب، بیروت،: دار الکتب العلمیه.
    7. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، 1408ق، غریب‌الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    8. ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، بی تا، السنن، بیروت: دارالفکر.
    9. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1405ق، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    10. ابو زید، نصر حامد،2007م، الامام الشافعی و تأسیس الایدی ولوجیه الوسطیه، مغرب:المرکز الثقافی العربی.
    11. ابوربه، محمود، 1375ش، اضواء علی السنه المحمدیه، قم: انتشارات انصاریان.
    12. اصبحی ، مالک بن انس ، 1425ق، الموطّاء، امارات: مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان.
    13. اصفهانی، ابوالفرج، 1374ش،مقاتل الطالبیین‌، قم: الشریف الرضی.
    14. ایجی،قاضی عضد الدین، 1417ق،المواقف، بیروت:دار الجیل.
    15. بخاری، محمد بن اسماعیل، بی تا، الصحیح، قاهره: وزاره الاوقاف.
    16. برقی، احمد بن محمد بن خالد،1371ش، المحاسن، طهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
    17. بستانی، قاسم، 1386ش، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز:نشر رسش.
    18. بلاذری، احمد بن یحیی، 1398ق، فتوح البلدان ، بیروت:الدار الکتب العلمیه.
    19. بلاذری، احمد بن یحیی، 1419ق،انساب الاشراف ـ ترجمه الامام امیرالمؤمنین علیه السلام ـ ، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه.
    20. بهایی، محمد بن حسین، 1398ش، الحبل المتین، قم:بصیرتی.
    21. ترمذی، محمد بن عیسی، 1403ق، السنن، بیروت: دار الفکر.
    22. جاحظ ،عمرو بن بحر، 1411ق،العثمانیه ، بیروت،دار الجیل.
    23. جلالی، سیدمحمدرضا، 1389ش، تدوین السنه الشریفه، قم: بوستنان کتاب.
    24. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، 1406ق، مستدرک الصحیحین، بیروت:دار المعرفه.
    25. حر عاملی،محمد بن حسن، 1403ق، وسائل الشیعه، بیروت :دار احیأ التراث العربی.
    26. حسن بگی، علی، 1397ش، در آمدی بر فرایند حدیث، اراک: دانشگاه اراک.
    27. خطیب، محمد عجاج، 1408ق، السنه قبل التدوین، قاهره:ام القری للطباعه والنشر.
    28. خویی، حبیب الله، 1372ش، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، قم:بنیاد فرهنگی امام مهدی+.
    29. دارقطنی، علی بن عمر، 1417ق، سنن الدارقطنی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    30. دارمی، عبدالله بن بهرام، بی تا، السنن، دمشق: مطبعةالاعتدال.
    31. دلبری، علی، 1391ش، آسیب‌شناسی فهم حدیث، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    32. دیاری بید گلی محمد تقی، 1391ش، ، آسیب‌شناسی روایات تفسیری، تهران: سمت.
    33. دینوری، احمد بن داود، 1373ش، الاخبار الطوال، قم: منشورات الشریف الرضی.
    34. زمخشری، محمودبن عمر، 1417ق، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    35. سبحانی، جعفر، 1419ق، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه، قم:مؤسسه الامام الصادق علیه السلام.
    36. شهیدی، سید جعفر،1383ش،تاریخ تحلیلی اسلام،تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی – نشر دانشگاهی.
    37. شیروانی، علی،1390ش، ترجمه نهج‌البلاغه، قم:دفتر نشر معارف.
    38. صالح، صبحی ، 1984م، علوم الحدیث و مصطلحه، بیروت: دار العلم للملایین.
    39. صدر، حسن، بی تا، نهایة الدرایة، بی جا: نشر المشعر.
    40. صدوق، محمد بن علی، 1404ق، عیون اخبار الرضا علیه السلام: بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    41. صدوق، محمد بن علی، بی تا، الخصال، قم: مؤسسةالنشرالاسلامی.
    42. صدوق، محمدبن‌علی، ۱۳۷۱ش، الاعتقادات، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
    43. صدیق‏ حسن‏ خان، محمدصدیق،1420ق، أبجد العلوم‏، بیروت:دار الکتب العلمیه.
    44. طبری، محمد بن جریر، بی تا، تاریخ الطبری، بیروت:دار التراث.
    45. طحاوی، ابوجعفر، بی تا، شرح مشکل الآثار، بیروت: مؤسسه الرساله.
    46. طوسی، محمدبن‌حسن، 1348ش، اختیار معرفة الرجال، مشهد: دانشگاه فردوسی.
    47. عبده، محمد، بی تا، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دارالمعرفة.
    48. عمید، حسن، 1393ش، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیر کبیر.
    49. قرطبی، محمد بن احمد، 1405ق، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: مؤسسة التاریخ الاسلامی.
    50. قطب الدین راوندی،سعید بن هبه الله، 1406ق،منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه ، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
    51. کلینی،محمد بن یعقوب، 1365ش، الکافی، طهران:دارالکتب الاسلامیه.
    52. مامقانی، عبدالله، 1411ق، مقباس الهدایه فی علم ادرایه، بیروت:مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
    53. مجلسی، محمد تقی، 1403ق، روضه المتقین، طهران: مؤسسه کوشانپور.
    54. محمدی ری شهری، محمد، 1421ق، موسوعة الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم: دار الحدیث.
    55. مدیرشانه چی، کاظم،1377ش، تاریخ حدیث، تهران: سمت.
    56. مرتضی زبیدی، محمدبن محمد ، بی تا، تاج العروس، بیروت: المکتبة الحیاة.
    57. مسعودی، عبدالهادی، 1388ش، وضع و نقد حدیث، تهران: سمت.
    58. معادیخواه، عبدالمجید، 1380ش، نخستین نیم قرن از تاریخ اسلام در آیینه نهج‌البلاغه، قم: دفتر نشر معارف.
    59. معین، محمد، 1388ش، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
    60. مغنیه، محمد جواد، 1979م، فی ظلال نهج‌البلاغه، بیروت:دار العلم للملایین.
    61. موسوی، عباس، 1418ق، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دار الرسول الاکرم صلی الله علیه و آله- دار المحجه البیضاء.
    62. نفیسی، شادی، 1384ش، علامه طباطبایی و حدیث، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    63. نووى، یحیى بن شرف‏، بی تا، تهذیب الأسماء و اللغات‏، دمشق: دار الرسالة العالمیة.
    64. هیثمی، نورالدین، 1408ق، مجمع‌الزوائد، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
    65. یعقوبی،احمدبن ابی یعقوب، 1413ق، تاریخ الیعقوبی، بیروت: موسسة الاعلمی

    مقاله

    1. بگی، حسن، 1392ش، «بازخوانی رویکرد صحابه پیامبر صلی الله علیه وآله به موضوع غدیر و تأثیر آن بر عالمان مسلمان»، پژوهش های اعتقادی کلامی، شماره یازدهم، ساوه: دانشگاه آزاد.